الممنوع من الصرف فی اللغة العربیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الممنوع من
الصرف فی اللغة العربیة»، تألیف عبدالعزیز علی سفر است.
«الممنوع من
الصرف فی اللغة العربیة»، تألیف عبدالعزیز علی سفر، کتابی است که در آن، به مباحث مربوط به اسماء
غیر منصرف، پرداخته شده است.
کتاب، به
زبان عربی و در سال ۱۴۳۰ ق، نوشته شده است.
باب
غیر منصرف، از جمله مباحث نحوی است که علمای قدیم
علم نحو، از سیبویه گرفته تا سیوطی و پس از آن،
اهتمام ویژه‌ای برای آن قائل بوده و در اصطلاحات آن، اتفاقات فراوان و اختلافات اندکی وجود دارد و کتاب حاضر نیز در راستای همین هدف و تلاش، نگارش یافته است.
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در یک تمهید و چهار باب و هر باب در چندین فصل، تنظیم شده است.
از جمله دیگر اهداف نویسنده برای نگارش این اثر (
غیر از آنچه در معرفی اجمالی ذکر گردید) توجه و بررسی نصوص موثق لغت عربی نزد نحات بوده و لذا اساس
کتاب بر رجوع به آراء نحات پیرامون مسئله
غیر منصرف و پس از آن، توجه به کتب
تفسیر و قرائات، برای وقوف به آراء مفسرین و قراء، نسبت به آیاتی که در آن‌ها، اسماء
غیر منصرف به کار رفته و سپس، رجوع به متون معتبری همچون شعر شعرای جاهلیت، صدر
اسلام و عصر اموی و بحث و بررسی آن‌ها، قرار گرفته است.
نویسنده در تدوین این اثر، از منابع ارزشمندی بهره برده است و از جمله مصادر شعری که برای اخذ شواهد شعری مورد استفاده قرار گرفته، عبارتند از: «جمهرة أشعار العرب»، «المفضلیات»، «الأصمعیات»،«شرح أشعار الهذلیین»، «شرح القصائد السبع الطوال»، به اضافه دیوان امرؤ القیس، عنتره، طرفة بن العبد، نابغه ذبیانی و زهیر بن أبی‌سلمی.
نویسنده در هر فصل، ابتدا آراء نحات و سپس واقع لغوی را
ذکر نموده است.
در مقدمه نویسنده، ابتدا به انگیزه‌های نویسنده از تدوین کتاب و سپس به موضوعات بحث‌شده در هر باب، اشاره گردیده است.
تمهید، به ذکر اصطلاحات واردشده در موضوع کتاب، از جمله «ما
ینصرف و ما لا
ینصرف»، «المتمکن و
غیر المتمکن»، «المتمکن و الأمکن» و «المتمکن
غیر الأمکن» اختصاص یافته است. این بحث، با ذکر آرای گذشتگان در این باره، آغاز گردیده است.
باب اول که در شش فصل تنظیم شده است، پیرامون
اعلام غیر منصرف می‌باشد:
در فصل اول، اعلام مؤنت معرفی گردیده و فصل دوم، به اعلام معدوله اختصاص یافته است.
در فصل سوم، اعلام اعجمیه نام برده شده است و در فصل چهارم، با اعلامی از قبیل عثمان،
رمضان،
شعبان، عفان، غطفان، عمان، رغدان، سرحان و... که در آخرشان الف و نون اضافه شده و به خاطر این دو دلیل،
غیر منصرف شده‌اند، آشنا خواهیم شد.
فصل پنجم، درباره اعلامی است که دارای وزن فعل می‌باشند که از جمله آن‌ها عبارتند از: «خَضَّم» اسم عنبر بن عمر بن تمیم، «بدر» اسم چاهی در نزدیکی مدینه، «عثر» نام مکانی در عقیق و... .
در فصل ششم نیز اعلامی که مرکب مزجی هستند، معرفی گردیده است که «حضرموت»، «معدی‌کرب»، «بورسعید»، «بعلبک» و... از جمله آن‌ها می‌باشد.
باب دوم، به صفات
غیر منصرف اختصاص یافته و مطالب آن در سه فصل زیر، جای گرفته است:
فصل اول، صفات معدوله؛ فصل دوم، صفاتی که در آخرشان، الف و نون زایده آمده باشد و فصل سوم، صفاتی که بر وزن فعل می‌باشند.
باب سوم، دارای دو فصل زیر می‌باشد: فصل اول، اسماء ممدوده؛ فصل دوم، اسماء مقصوره.
باب آخر نیز به اسماء منتهی الجموع اختصاص یافته است. منتهی الجموع یا جمع الجمع، جمعی است که پس از الف جمع آن، دو حرف یا سه حرف که حرف وسط، یاء ساکن می‌باشد، آمده باشد، مانند: «مساجد، معابد، تجارب، عصافیر، مفاتیح و منادیل».
فهرست‌های مطالب،
آیات،
احادیث،
اشعار ،
اعلام، اقوام و قبائل و اصطلاحات مذکور در متن، به همراه فهرست منابع و مصادر مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده است.
پاورقی‌ها بیشتر به
ذکر منابع اختصاص یافته است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتری علوم اسلامی.
