المقنع فی رسم مصاحف الامصار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب المقنع فی
رسم مصاحف الامصار تالیف
ابو عمرو عثمان بن سعید دانی کتاب پیرامون
رسم الخط بعضی از حروف و کلمات
قرآنی نوشته شده است.
مؤلف که از صاحب نظران
علم تجوید و قرائت می‌باشد مباحث را در ۲۲ باب ارائه نموده است. ضمن آنکه بعد از پایان این بحث، کتاب نقط نیز اضافه شده که خود شامل یازده باب می‌باشد. خلاصه برخی از مباحث ارائه شده به قرار زیر است قسمت اول کتاب:
رسم الخط قرآن باب اول: در این باب به صورت اجمالی بعضی از
صحابه که
قرآن را جمع آوری کرده و آن را کتابت نموده، نام برده، تعداد نسخه‌هایی که بعد از کتابت به شهرهای مختلف فرستاده شده را نام می‌برد. باب دوم: در این باب پیرامون مواردی که در مصاحف حروف حذف شده (مانند حرف الف) توضیح داده شده است وی در ابتدا کلماتی که (بنا بر
قراءة نافع) الف آنها حذف شده مانند: یخدعون، تظهرون، قتلوا و... را ذکر نموده آنگاه به مواردی که الف حذف شده مانند: بعد از حرف ندامثل: یارض، یاخت هارون... و نیز حذف الف در اسامی عجمی مانند: ابرهیم، اسمعیل، اسحق و...
و مانند مواردی که دو همزه در کنار یکدیگر جمع شده که یکی همزه استفهام است مثل: ءانتم، ءاقررتم و... و مانند مواردی که دارای الف منصوب باشد و قبل از آن همزه و قبل از همزه الف باشد مثل: ماء، غثاء، جفاء و... آورده است.
باب دوم: این باب اختصاص دارد به مواردی که حرف «ی» متکلم به علت مکسور بودن قبل از آن حذف شده است. که در این زمینه تمام مواردی که در
قرآن حذف شده است را به
ترتیب سوره‌ها نام می‌برد مانند: ایای فاتقون، و لا تکفرون و...
باب سوم: در این باب مواردی که حرف «واو» به خاطر مضموم بودن ما قبل آن حذف شده است را نام می‌برد مانند: یدع الانسان بالشر
و نیز مانند: یدع الداع.
باب چهارم: مواردی که الف در آخر کلمه اضافه شده (و اضافه شدن آن خلاف قاعده می‌باشد) در این باب بیان شده است مانند: اهبطوا مصرا
و یا: «الظنونا».
باب پنجم: در این باب کلماتی که در آنها حرف «یاء» نوشته شده است و در تمام
قرآن چهل مورد می‌باشد، ذکر شده است مانند: و اخشونی.
باب ششم: مواردی که در آن حرف «یاء» به کلمه اضافه شده است در این باب بررسی شده مانند: افاین مات.
باب هفتم: این باب اختصاص دارد به مواردی که دو حرف «یاء» در کنار یکدیگر در یک کلمه جمع شده و یکی از آنها حذف شده (در صورتیکه دومی علامت جمع باشد) مانند «النبین» و «الامین» و «الحوارین».
باب هشتم: در این باب مواردی که «واو» اضافه شده است را نام می‌برد مانند «اولئک، اولی، اولوا».
باب نهم: مواردی که حرف «الف» به صورت «واو» نوشته شده در این باب آمده است مانند: الصلوة، الزکوة، الحیوة باب دهم: در این باب احکام مربوط به همزه و
رسم الخط آن در
قرآن بحث شده است.
باب یازدهم: مواردی که حرف «یاء» به صورت الف خوانده می‌شود در این باب آمده است مانند: الموتی، المرضی، صرعی.
باب دوازدهم: این باب مربوط است به کلماتی که حرف آخر آنها به واو است ولی به یاء نوشته می‌شوند مانند: زکی - ضحی.
باب سیزدهم: در این باب کلماتی که دارای دو حرف «لام» در کنار یکدیگر می‌باشند و یکی از آنها حذف می‌شود ذکر شده است مانند: الیل.
باب چهاردهم: این باب اختصاص دارد به حروفی مانند: «ان، لا، ما من، عن» که هرگاه در کنار یکدیگر بیایند چگونه نوشته می‌شوند مانند «ان لا» که در تمام
قرآن به غیر از ده مورد به صورت «الا» ذکر شده است و یا مانند «من ما» و یا «عن ما».
باب پانزدهم: در این باب کلماتی که دارای «تاء» تانیث می‌باشند و در
قرآن به دو صورت نوشته شده‌اند ذکر شده است مانند کلمه «الرحمة» که در
قرآن در هفت مورد به صورت «رحمت» و بقیه به صورت «الرحمة» آمده و یا کلمه النعمة که در یازده مورد به صورت «
نعمت » و یا کلمه «السنة» که در پنج مورد به صورت «سنت» آمده است.
باب دوازدهم: این باب مربوط است به مواردی که
رسم و نوشتن آن مورد اتفاق علماء تجوید می‌باشد و در همه مصاحف شهرهای مختلف آمده است مانند اینکه بسم الله الرحمن الرحیم بدون الف نوشته شده است که در این باره تمام موارد را در
قرآن از ابتدا تا انتهاء ذکر می‌کند.
باب سیزدهم: در این باب موارد اختلافی بین مصاحف بلاد مختلف که برخی از آنها حذف کرده و در برخی دیگر نوشته شده است را نام می‌برد مانند کلمه «یقاتلون» که در برخی از مصاحف با الف و در برخی دیگر بدون الف «یقتلون» آمده است.
باب آخر: در این باب مواردی که
مصاحف اهل عراق ، حروف در آنها
رسم شده است را ذکر می‌نماید مانند: تقیة، مرجیة.
قسمت دوم: کتاب نقط این قسمت شامل یازده باب می‌باشد که خلاصه برخی از باب‌های آن به قرار زیر می‌باشد:
باب اول: در این باب پیرامون اولین کسی که از
تابعین قرآن را
نقطه گذاری و یا اعراب گذاری کرده، بحث می‌نماید.
باب دوم: در این باب جایگاه حرکات سه گانه و
تنوین بحث شده است.
باب سوم: این باب اختصاص دارد به علامت سکون و تشدید در حروف.
باب چهارم: در این باب احکام
ادغام را بحث می‌نماید.
باب پنجم: احکام دو همزه که در کنار یکدیگر می‌آیند در این باب بحث شده است.
باب ششم: در این باب احکام مربوط به
همزه وصل توضیح داده شده است.
۱- برای روشن شدن مطالب، مثالهای مختلفی از آیات
قرآن ذکر می‌کند ۲- در برخی از موارد پس از بیان اصل موضوع، کلیه موارد را از آیات
قرآن ذکر کرده است مانند آنچه که در باب مربوط به کلماتی که تاء دو نقطه (ة) در آخر آنها آمده است و به دو صورت نوشته می‌شوند مثل:
رحمت و
نعمت و
معصیت ، که به صورت رحمة، نعمة و معصیة نوشته می‌شوند. ۳- در ابتدای هر باب اصل موضوع را با ذکر سلسله روایت، به یکی از صحابیان می‌رساند ۴- مباحث به صورت خلاصه ذکر شده و از اقوال و مطالب دیگران، کمتر استفاده شده است.
کتاب یک جلد، متن آن عربی و دارای ۱۵۲ صفحه می‌باشد و مشخصات آن به قرار زیر است: ۱- نوع کاغذ: کاهی (معمولی) ۲- جلد: شومیز ۳- نوبت چاپ: نامعلوم ۴- تاریخ انتشار: نامعلوم ۵- ناشر: مکتبة الکلیات الازهریة ۶- دارای فهرست مطالب کتاب در آخر کتاب ۷- مؤلف: عثمان بن سعید دانی ۸- کتاب: المقنع فی
رسم مصاحف الامصار و النقط تذکر: این کتاب توسط محمد الصادق قمحاوی تحقیق و به چاپ رسیده است. ۹- محقق: محمد الصادق قمحاوی
نرم افزار مشکاة الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
