المقتضب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
« المقتضب»، تأليف
محمد بن یزید مبرّد ( متوفى ۲۸۵ ق)، به زبان عربى و در
علم نحو و
صرف است.
یاقوت حموی در باره اين كتاب گفته است:« كتاب مقتضب از جمله بزرگ‌ترين و نفيس‌ترين تصنيفات مبرد است...»
كتاب، در پنج جلد تدوين شده است كه جلد پنجم آن، مشتمل بر فهرست ها و چهار جلد ديگر، مجموعا حاوى حدود ۳۳۰ باب است.
در ابتداى اثر، مقدمه اى مختصر و مفيد پيرامون شرح حال نويسنده و آثار و تأليفاتش و شيوه تحقيقى محقق آمده است.
كتاب، با بحث از اقسام سه گانه
کلمه و اقسام لفظ
معرب و معرفى اسم و انواع اعراب آن و... آغاز مى شود و با مبحث حذف
مستثنی به خاطر تخفيف به پايان مى رسد.
در اين كتاب، مباحث صرفى، بدون تفكيك از مباحث نحوى به طور پراكنده مطرح شده است.
مؤلف، تعريفى روشن از علم صرف به دست نداده است، جز آنكه از فحواى عباراتش مى‌توان استنباط نمود كه آراء وى در اين زمينه، نزديك به نظرات
سیبویه است.
گفتنى است كه
مبرد بسيار متأثر از«
الکتاب »
سیبویه بوده است و ابواب و فصول هر دو كتاب تا حدودى به هم نزديك و شبيه است و تنها تفاوت آن دو، ترتيب مباحث است، البته چهار بحث در هر دو كتاب داراى ترتيب يك‌سان است و آنها عبارتند از
تصغیر ، نسبت،
اماله و
ادغام . ديگر مسائل، مانند مباحث ابنيه، تثنيه و... در هر دو كتاب به صورت پراكنده مطرح شده است.
۱. كثرت استشهاد به آيات
قرآن کریم كه متجاوز از ۵۰۰ آيه، مورد استشهاد قرار گرفته است؛
۲. استشهاد فراوان به
شواهد شعری كه بالغ بر ۵۶۰ شاهد است و بعضى از آنها نيز تكرار شده است؛
۳. استشهاد اندك به احاديث شريف نبوى، بر طبق شيوه اكثر نحويون متقدم بصرى و كوفى؛
۴. استشهاد به امثال عربى و برخى نثرها؛
۵. التزام شديد به
قیاس كه او را به خطا شمردن بعضى از رواياتى كه مخالف قياس است وامى‌دارد.
اين اثر، توسط تعدادى از علما، مثل
ابن درستویه ،
ابو الحسن رمانی ،
سعید بن سعید فاروقی و... شرح شده است.
فهرست‌هايى كه در جلد پنجم ذكر شده، عبارت است از:
۱. فهرست آيات قرآنى؛
۲. فهرست احاديث؛
۳. فهرست امثال؛
۴. فهرست شواهد شعرى؛
۵. فهرست قوافى اشعار؛
۶. فهرست قوافى رجزها؛
۷. فهرست انصاف ابيات( تك‌مصرع‌ها يا نيمه‌بيت‌ها)؛
۸. فهرست اعلام؛
۹. فهرست أساليب و الفاظ؛
۱۰. فهرست مصادر و مراجع؛
۱۱. فهرست محتويات.
نرم افزار ادبيات عرب ، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلاني
