المصطلح البلاغی فی معاهد التنصیص علی شواهد التلخیص (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«المصطلح البلاغی فی معاهد التنصیص علی شواهد التلخیص»، تألیف محمدخلیل الخلایله است.
«المصطلح البلاغی فی معاهد التنصیص علی شواهد التلخیص»، تألیف محمدخلیل الخلایله، کتابی است که به بررسی «اصطلاحات بلاغی» بخش‌های مختلف کتاب «معاهد التنصیص علی شواهد التلخیص» نوشته عبدالرحیم عباسی ( متوفی ۹۶۳ ق) پرداخته است. کتاب «معاصد التنصیص» خود شرحی است بر کتاب «شواهد التلخیص» جلال‌الدین قزوینی.
کتاب، مشتمل بر یک مقدمه، یک تمهید، چهار فصل و یک خاتمه است. مقدمه کتاب، پیرامون معرفی مطالب کتاب است. در تمهید، زندگی‌نامه عبدالرحیم عباسی، اساتید و تألیفات وی
ذکر شده است، به‌جز فصل اول کتاب که به محتوا و اهمیت کتاب «معاهد التنصیص» اختصاص دارد. در فصول دیگر کتاب، در ضمن چند بخش بر طبق فصول کتاب «معاهد التنصیص»، اصطلاحات بلاغی استخراج شده است. در خاتمه کتاب نیز علاوه بر اشاره به مطالب کتاب «المصطلح البلاغی»، برخی ویژگی‌های کتاب« معاهد التنصیص» ذکر شده است.
نویسنده در مقدمه، تاریخچه مختصری از علم اصطلاح‌نویسی
بلاغت را بیان کرده است. از جمله مهم‌ترین کتبی که پیرامون این موضوع نوشته شده کتاب «معجم البلاغة» تألیف بدوی طبانه و کتاب «مصطلحات بلاغیة» تألیف احمد مطلوب که پنج اصطلاح بلاغی «فصاحت»، «بلاغت»، «
بیان »، «
بدیع » و «
معانی » را در بر دارد و این اصطلاحات را به لحاظ تاریخی بررسی کرده است. همچنین در کتاب «المصطلحات البلاغیة و تطورها»، هزار و یک‌صد اصطلاح به لحاظ لغوی و تاریخی بررسی شده است. برخی از آثار مانند «مصطلحات نقدیة و بلاغیة فی کتاب البیان و التبیین» نوشته الشاهد البوشیخی تنها بر معنای اصطلاحی متمرکز شده و به معنای لغوی نپرداخته‌اند. نویسنده سپس برخی آثار دیگر را نیز معرفی کرده است.
در تمهید کتاب، شرح حال مختصری از نویسنده مصری عبدالرحیم عباسی، نویسنده کتاب «معاهد التنصیص» ذکر شده است. عباسی در این
اثر،
معانی ابیات و شرح حال گویندگان آنها و شواهد ادبی متناسب با هر فن را ذکر کرده است.
فصل اول از کتاب «المصطلح البلاغی» به بررسی زوایای مختلف کتاب « معاهد التنصیص» اختصاص دارد. ابتدا منشأ ایجاد مصطلح بلاغی و تطورات آن تا قرن دهم هجری و
تأثیر و تأثرات آن بررسی شده است. همچنین شیوه عبدالرحیم عباسی در نگارش کتابش مورد بررسی قرار گرفته است. عباسی علاوه بر منابع متعددی که در کتابش به آنها اشاره کرده، از علمای
اثر خود نیز بهره گرفته است.
در فصل دوم، مفهوم مصطلح بلاغی از دیدگاه عبدالرحیم عباسی به لحاظ لغوی، تاریخی و دلالی مورد بررسی قرار گرفته است. در این فصل از
کتاب در سه بخش مصطلحات مقدمه، مصطلحات
علم معانی و مصطلحات
علم بیان تدوین شده است. نویسنده در ابتدای این فصل، به تفاوت مقدمه قزوینی و مقدمه عباسی اشاره می‌کند. وی می‌نویسد: عباسی در مقدمه‌اش از هشت اصطلاح یاد می‌کند و از فصاحت نامی نمی‌برد؛ درحالی‌که قزوینی در مقدمه‌اش از
فصاحت نام برده و معنای آن در مفرد،
کلام، متکلم و بلاغت را توضیح می‌دهد.
در فصل سوم از کتاب، مصطلحات چهار بخش دیگر از کتاب «معاهد التنصیص» بیان شده که عبارت است از: مصطلحات
علم بدیع، مصطلحات خاتمه، مصطلحات فصل «فی ما ینبغی للمتکلم أن یتأنق فیه» و تقویم المصطلح البلاغی عند العباسی.
نویسنده پس از پرداختن به مطالعه نمونه‌ای از نمونه‌های تألیف بلاغی و ادبی و نقدی در قرن دهم هجری و ذکر مصطلحات بلاغی در علوم مختلف، در فصل چهارم کتاب به بررسی فضای فرهنگی که عباسی در آن رشد و نمو نمود و مصنفات بلاغی در مصر که نویسنده از آنها متأثر شده، پرداخته است. به اعتقاد نویسنده، «غرائب التنبیهات علی عجائب التشبیهات» نوشته علی بن ظافر ازدی مصری (م ۶۲۳ ق)، اولین
اثر بلاغی به معنای دقیق کلمه است که در مصر نوشته شده است.
فهرست مطالب، در ابتدای کتاب و فهرست منابع در انتهای آن آمده است. نویسنده در پاورقی کتاب، ارجاعات خوبی به دیگر منابع داده که برخی مختصر و برخی مفصل است؛ به‌عنوان مثال، در صفحه ۲۲ در باره
تاریخ بلاغت پیش از قرن دهم، ۲۱
اثر جدید را با ذکر مشخصات آنها ذکر کرده است. بیشتر ارجاعات وی به کتاب «معاهد التنصیص» است و گاه ارجاعات به چندین سطر می‌رسد.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتری علوم اسلامی.
