المخصص (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«المخصص» اثر ابوالحسن علی بن اسماعیل معروف به ابن سیده،
ادیب ، لغوی و نحوی
قرن پنجم هجری در موضوع لغت عرب است.
ابن سیده در این کتاب سخت تحت تاثیر «الغریب المصنف» قاسم بن سلام هروی بوده، چنانکه تقریبا تمامی مطالب آن را در این کتاب آورده است. مآخذ این اثر نیز همان مآخذ المحکم است، با این تفاوت که مولف در بیشتر موارد نام مآخذ و نویسندگان آنها را ذکر کرده است.
المخصص لغت نامه‌ای ۱۷ جلدی است که ترتیب واژه‌های آن برحسب موضوعات و معانی است و کتاب حاوی موضوعات مختلفی می‌باشد. وی در نامگذاری، از واژه «سفر» بجای «جلد» استفاده کرده است، مثلا بجای جلد اول، سفر اول استفاده می‌کند.
مولف در هر
سفر ، یک یا چند موضوع کلی با نام کتاب که همان عنوان اصلی است، ذکر می‌کند و ذیل هر کتاب به ترجمه لغاتی می‌پردازد که با نام کتاب از حیث موضوع مشترک می‌باشند.
کتاب از گسترده‌ترین معاجمی است که بر اساس معنای کلمات و به صورت موضوعی
تدوین شده است. مولف اولین موضوعی که در کتاب خود بعد از مقدمه اش ذکر می‌کند
انسان است و سعی کرده در ترتیب موضوعات و به تبع آن ترتیب بابها، یک سیر منطقی را رعایت کند.
مولف در ذیل هر موضوع چند باب ذکر می‌کند مثلا در ذیل موضوع «خلق انسان» بابی بنام «الحمل و الولادة» است که کلمات آن بر اساس اولین روزهای انعقاد نطفه تا ایام بزرگسالی مرتب کرده و شرح داده است.
سپس باب اسماء ما یخرج مع الولد (اسامی آنچه که همراه تولد خارج می‌شود) ذکر می‌کند. در ادامه بابی را به شیر و اقسام آن و
غذا و اقسام آن و
تربیت و شیوه آن و... اختصاص داده است. این شیوه مولف در تمام هفده سفر تکرار شده است.
نویسنده در شرح کلمات سعی کرده که فرقهای موجود بین کلمات مترادف و هم معنا را توضیح دهد؛ برای این کار از شواهد مختلف و اقوال علمای گذشته بسیار بهره جسته است.
در پایان توجه به این نکته لازم است که با توجه به عدم ترتیب الفبایی در این کتاب و پیش گرفتن روشی نو در ترتیب کلمات (تنظیم بر اساس معانی لغات و موضوع آنها) یافتن لغات مورد نظر کمی مشکل است.
بعضی از بخش‌های کتاب در نسخه اصلی سفید است که در پاورقی به آن اشاره شده است. توضیحاتی نیز درباره بعضی عبارات و اشعار بیان شده است.
نرم افزار قاموس، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
