المحاضرات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«المحاضرات، مباحث فی اصول الفقه»،
تقریرات درس آیت‌الله سید محمد داماد (متوفای ۱۳۸۸ ق) است که به
قلم آ
یت‌الله سید جلال الدین طاهری اصفهانی به رشته تحریر در آمده و در سه مجلد منتشر شده است.
کتاب مشتمل بر یک مقدمه و هشت مقصد است. هر یک از مقاصد نیز در ضمن فصولی بیان شده است. نظرات نویسنده در میان مباحث با
کلمه «اقول» مشخص شده، و در پایان مباحث نیز سعی شده جمع بندی از مطالب در ضمن
تحقیق ارائه شود.
نظم مطالب و سبک و سیاق خاص مطالب درس استاد نویسنده را به تحریر دروس وی تشویق نمود و ارایه نوشته‌ها به استاد و اظهار نظر ایشان، کتاب را به نوشته قابل استناد برای محققین ارتقاء داده است.
نویسنده با مقدمه آغاز و آن را در سیزده امر قرار داده است. عناوین برخی از امور یاد شده عبارت‌اند از
موضوع علم و تعریف آن، جهات چهارگانه
وضع، اطلاق لفظ،
وضع مرکبات، علایم
حقیقت و مجاز، تعارض احوال لفظ، مباحث پنج گانه در
صحیح و اعم، وقوع اشتراک لفظی و شش وجه در مشتق.
پس از مقدمه، مقصد اول در امور است که در هفت فصل تنظیم شده است.
ماده امر، آنچه به صیغه امر تعلق دارد، معنای اجزاء و آنچه به آن مرتبط است،
مقدمه واجب،
واجب موقت و موسع، امر بالامر و امر بعد از امر. مقصد دوم نیز در
نواهی است و شامل سه فصل کلی است. فصل نخست در مفاد نهی است و عنوان
جواز اجتماع امر و نهی در ذیل نه بحث آمده است. آخرین فصل این بخش به بررسی هشت محور در
موضوع نتیجه نهی از شی اختصاص یافته است. مقصد بعدی به مفاهیم پرداخته و
مفهوم شرط،
وصف،
غایت،
حصر،
لقب و
عدد را تشریح نموده است.
چهارمین مقصد کتاب
موضوع عام و خاص است و در سیزده فصل به این مفهوم و نیز موضوعاتی چون
الفاظ عموم، حجیت عام بعد از تخصیص، جواز تمسک به عام، تخصیص کتاب به
خبر واحد و وجوه مخالفت خاص در عام مورد بررسی قرار گرفته است. آخرین بخش و مقصد جلد نخست در
موضوع مطلق و مقید و
مجمل و مبین است و عناوین فصول چهارگانه آن عبارت است از تعریف مطلق،
مقدمات حکمت، حکم مطلق و مقید و بحث در مجمل و مبین.
با مقصد ششم و عنوان امارات معتبره آغاز می‌شود. مقام اول در
قطع و
احکام آن و مقام دوم در
ظن و مباحث آن و هر کدام ذیل فصول و امور متعدد توضیح داده شده است. در همین قسمت و در پنج فصل
حجیت ظواهر و
قول لغوی،
اجماع منقول،
شهرت فتوا و
حجیت خبر واحد مطرح شده است.
مقصد بعدی در اصول عملیه است با چهار عنوان کلی
برائت،
قاعده لاضرر و لاضرار،
استصحاب و تتمه آن. عنوان نخست در چهارده فصل آمده که برخی
موضوعات آن عبارت است از
آیات و
روایات مرتبط با برائت، تمسک به
اجماع و
دلیل عقلی در اصالت برائت، مباحثی تحت عنوان تنبیهات در شش محور،
دوران امر بین اقل و اکثر و تعیین و
تخییر و
شک در رکنیت، عنوان دوم در نه تنبیه تقسیم شده و در پایان این جلد آمده است.
با عنوان سوم از مقصد هفتم و با
موضوع استصحاب آغاز می‌شود. سه فصل این عنوان به تعریف،
ادله حجیت و تنبیهات در استصحاب است. عنوان پایانی به تتمه استصحاب اختصاص یافته و در هفت فصل به این
موضوعات پرداخته است. کلام در شرط اول، تقدم
اماره بر استصحاب، تعارض استصحاب با سایر
اصول عملیه،
اصالت صحت در فعل خیر و
قاعده قرعه. در مقصد هشتم تعارض ادله و امارات مطرح و در هشت فصل مورد بررسی قرار گرفته است. در انتهای کتاب با عنوان خاتمه در
اجتهاد و تقلید ذیل ده فصل، از تعریف اجتهاد و تقسیم آن به مطلق و
متجزی و مقدمات آن آغاز و پس از بحث در
وجوب تقلید از اعلم و جواز تقلید از
میت به
موضوع جواز عدول و
احکام پرداخته است.
در ابتدای هر جلد فهرست مطالب و در انتهای جلد سوم نیز فهرست
آیات و روایات آمده است. در پاورقی نیز آدرس آیات و
روایات و توضیح برخی عبارات آمده است
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
