المثل السائر فی أدب الکاتب و الشاعر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
المثل السائر، مشهورترین اثر
ابن اثیر جزری است و در بیش تر منابع از وی به عنوان «صاحب
المثل السائر» یاد می‌کنند.
موضوع کتاب بیان اسرار الفاظ و معانی و تفصیل انواع آنهاست و مؤلف غالبا بخشهایی از رسائل خود را به عنوان الگوی منتخب کتابت می‌آورد.
ابن خلکان درباره این کتاب می‌گوید: هر آنچه به فن کتابت مرتبط بوده است در آن جمع آوری شده است. این کتاب پیوسته مورد توجه بوده است. شهرت فوق العاده آن، شاید اولا به سبب تدریس آن توسط مؤلف در
موصل و
بغداد، ثانیا به جهت جنبه تعلیمی آن باشد. سبک خاص نگارش و بیان ابن اثیر را نیز نباید نادیده گرفت. این کتاب
ابن ابی الحدید را چنان برانگیخت که در مدت ۱۳ یا ۱۵ روز، کتاب
الفلک الدائر علی المثل السائر را در رد آن نوشت، و آن را بی آنکه بازخوانی کند، شتابزده تقدیم کتابخانه مستنصریه بغداد کرد. اما این اقدام ابن ابی الحدید، برخلاف آنچه وی با نامگذاری کنایت آمیز رویه اش آرزو کرده بود باعث گردید که از آن زمان تاکنون کتابهای متعددی در تایید و رد
المثل السائر نوشته شود و موجب جاودانگی آن گردد.
جایگاه این کتاب برای نظم و نثر به منزله
اصول فقه برای استنباط ادله
احکام است و مصنف در این کتاب به جوینده روشی را که به وسیله آن هنر نویسندگی و شاعری اتقان می‌یابد، آموزش می‌دهد. کتاب بر یک مقدمه و در مقاله استوار گشته است. مقدمه مشتمل بر اصول
علم بیان است و در ده فصل نگارش یافته است.
مقاله اولی در
صناعت لفظی است که در دو بخش
الفاظ مفرده و
مرکبه تنظیم گشته و مقاله دوم در
صناعت معنوی است و مشتمل بر انواع
استعاره و
تشبیه و
تجرید می‌باشد.
این کتاب از جانب کسانی چون ابن ابی الحدید مورد نقد و ایراد قرار گرفته است. ابن ابی الحدید چون اقبال مردم به کتاب ابن اثیر را مشاهده کرد بر آن شد که ردی بر آن بنویسد و مؤلف را مؤاخذه کند. از این رو تمام ایرادات و مؤاخذات خود را در کتابی به نام «
الفلک الدائر علی المثل السائر» جمع آوری کرد. وی در مقدمه این کتاب به بیان برخی ایرادات این کتاب می‌پردازد و می‌گوید: در این کتاب پسندیده و مقبول و ناپسند و مردود را یافتم، اما آنچه پسندید بود انشاء و هنر مؤلف بود، که هیچ ایرادی ندارد، جز در موارد اندک، اما مواردی که ناپسند و غیر قابل قبول است جدلیات و نظریه‌ها و احتجاجاتی است که مؤلف بیان می‌کند، چرا که مؤلف در اکثر موارد چیز درخور توجهی بیان نکرده که قابل اعتماد باشد. از جمله عیوبی که در این کتاب می‌توان دید یکی
عیب جویی و طعن مؤلف نسبت به
فضلاء است که این امر باعث می‌شود شخص منصف نسبت به ایشان غیرت ورزیده و در مقام دفاع از آنان برآید. از جمله عیوب دیگر می‌توان به خودستایی مؤلف اشاره کرد، عیبی که عمل انسان را از بین می‌برد و باعث
خشم خداوند و بندگان می‌شود.
دیگر اینکه در موارد زیادی از کتاب خود به سرزنش روزگار می‌پردازد چرا که روزگار در حد استحقاقش امکانات در اختیارش قرار نداده است و حال آنکه روزی بین بندگان قسمت شده است که فضل آنرا جلب و نه نقص آنرا رد می‌کند.
این کتاب در ۵۰۸ صفحه در ۱۲۸۲ ق در چاپخانه بولاق در
مصر با تصحیح
محمد الصباغ به طبع رسید. محقق کتاب علاوه بر این، از قسمتی از یک نسخه خطی که توسط
ابو المکارم بن منصور البادشنای الموصلی در ماه جمادی الاولی سال ۶۲۲ ق نوشته شده است نام می‌برد و نیز از نسخه خطی دیگری که نگارش آن در جمادی الثانی ۱۰۹۳ پایان یافته است، نام می‌برد. این نسخه از نسخه‌ای که احمد بن
علی بن محمد بن
علی بن محمد بن
علی بن مهران
القونیسی آن را کتابت کرده است، نقل شده است.
نسخه موجود در برنامه در دو جلد توسط المکتبة العصریة، و صیدا- بیروت، با تحقیق محمد محیی الدین عبد الحمید در سال ۱۴۲۰ به چاپ رسیده است.
(۱) -
دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، مدخل ابن اثیر.
(۲) - کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ادوارد فندیک، ص۳۴۴.
(۳) - مقدمه محقق کتاب.
نرم افزار تراث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
