اللطف و اللطائف (ثعالبی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«اللطف و اللطائف»،
اثر ابو
منصور، عبد الملک بن محمد بن اسماعیل ثعالبی، با تحقیق و تصحیح دکتر محمود عبدالله جادر، در موضوعات مختلفی، از جمله ادبیات،
لغت،
تاریخ و... می‌باشد که به
زبان عربی نوشته شده است.
در این دسته از تالیفات وی اطلاعات مفیدی گردآوری شده است. این کتاب دارای ۱۶۲ باب است که هر باب قرینه یا نقطه مقابل باب دیگر است. مؤلف هر دو باب از این کتاب را به یک موضوع اختصاص داده است. در باب اول به ستایش و آراستن موضوع پرداخته و در باب مقابل آن به نکوهش و زشت نمایاندن آن از زبان
روایات و کلمات
حکماء و ادیبان پرداخته است.
مقدمه کتاب با حمد و
ستایش آفریدگار جهان و سلام و درود بر
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم آغاز شده و سپس به مدح و ستایش امیر
ابو العباس مامون بن مامون خوارزم شاه می‌پردازد.
مؤلف خود را در تالیف چنین کتابی بی همانند می‌داند و معتقد است هیچ کس چون او کتابی این چنین به رشته تحریر در نیاورده است.
از شواهدی بر می‌آید که احتمالا
کتاب، بعد از
سال ۴۲۲ ق، نوشته شده و نویسنده، آن را به والی خراسان، ابو سهل حمدونی،
هدیه کرده است.
این
اثر که از جمله کتاب‌های ممتاز ادبی مؤلف می‌باشد، برای
قرائت در هنگام
فراغت، تنظیم شده و در آن، اطلاعات مفیدی، به ویژه در زمینه
حکایات شیرین تاریخی، گرد آمده است.
کتاب، با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب، در شانزده باب، ارائه گردیده است.
نویسنده، هر باب را که نسبتا مختصر و موجز نوشته شده، به طبقه‌ای از مردم، با توجه به صناعت و حرفه آن‌ها، اختصاص داده و اشاره نموده است که تا
زمان وی، کسی از این روش استفاده ننموده است، اما برخی معتقدند که در
حقیقت، در
حدود یک
قرن و نیم قبل از وی، جاحظ در کتاب «صناعات القواعد»، این روش را به کار برده است، اما وجه تمایز کتاب ثعالبی با اثر جاحظ، شمول و فراگیری مطالب آن، معرفی طبقات بیشتر و استفاده از
امثال ،
حکم و اقوال آن طبقات می‌باشد.
روش نویسنده در تنظیم مباحث، مبتنی بر جمع نصوص، ضمن تبویب آن‌ها بر طبق ربط و علاقه بین قائل یا جنس صناعت یا تخصص وی و بین طبیعت قول صادر شده از وی می‌باشد.
از نکات شایان ذکر در این اثر، کاربرد واژگان فارسی و نقل امثال فارسی به عربی و یادکرد شهرها و پادشاهان ایران است.
مصحح، در مقدمه خود، ضمن بیان زندگی نامه ثعالبی و اشاره به ملاقات‌های وی با حکام و امرای زمان خویش، نگاهی کوتاه به آثار او انداخته و ادعای وی را پیرامون منحصر به فرد بودن روشش در این تالیف، بررسی نموده است.
اختصاص به کلمات و اقوال ملوک و امرا دارد که از جمله آن‌ها عبارتند از: اسکندر، دارا، یزدگرد، بهرام گور، کسری، انوشیروان،
معاویة بن ابی سفیان،
عمرو بن عاص، مصعب بن زبیر،
عبد الملک مروان، یزید بن مهلب،
هشام بن عبد الملک، مروان بن محمد اموی، علی بن عبدالله بن عباس،
هارون الرشید،
مامون، عبدالله بن طاهر، عبدالله بن معتز، عضد الدوله، قابوس بن وشمگیر،
ناصر الدوله محمد بن حمدان، ابو العباس مامون بن مامون
خوارزم شاه، ابو مظفر
نصر بن
ناصر الدین و...
به عنوان
مثال، در مورد اسکندر، چنین آمده است: هنگامی که وی قصد
محاربه با دارا، پادشاه ایران را نمود، جاسوسان به او گفتند که دارا، در جنگ‌های زیادی شرکت کرده است و سربازان فراوانی در
اختیار دارد. اسکندر گفت: زیادی گوسفندان،
قصاب را به
ترس نمی‌اندازد.
پاسخ‌هایی که برخی از صاحبان حرف و صناعات، به فراخور کار و حرفه خویش، به پرسش از واژه سرور و خوش بختی داده‌اند، مطرح شده است.
مطالبی پیرامون برخی از ادبا و نحوی‌ها، از جمله ابو الحسن سعید بن مسعده اخفش نحوی بصری، ابو الفتح، ابی الحسن لحام، ابو احمد شیرازی و... آمده است.
به ترتیب، اقوالی از کاتبان،
فقها،
محدثین، متصوفه، معلمین و قراء، اطباء، صحافین و کاغذفروشان، شعراء، منجمین،
تجار و بازاریان، دهقانان، شراب گیران و مطربان و صاحبان دیگر حرف، نقل شده است.
نکته قابل توجه در مورد کتاب، این است که در این اثر، اندرزها، امثال و کلمات قصار،
حکم ماده اولیه را دارد و اندیشه‌ای منظم، در استفاده از آن‌ها به کار رفته است.
فهرست مطالب به همراه فهرست مصادر و مراجع مورد استفاده نویسنده، اعلام، اشعار، اماکن، الفاظ عجمیه معربه (الفاظ غیر عربی که وارد
زبان عربی شده است) و
آیات، در انتهای کتاب آمده است.
پاورقی‌ها که مربوط به مصحح می‌باشد، در پایان هر باب آمده و بیشتر به ذکر منابع و توضیح و تشریح برخی کلمات و عبارات پیچیده و مشکل متن، اختصاص یافته است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
نرم افزار تراث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
