• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

القواعد النحویة (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


«القواعد النحویة»، از آثار ارزنده استادان ادبیات عربی، حجج اسلام سید قاسم حسینی خراسانی و محمود ملکی اصفهانی است.


«القواعد النحویة»، از آثار ارزنده استادان ادبیات عربی، حجج اسلام سید قاسم حسینی خراسانی و محمود ملکی اصفهانی است که در آن، یک دوره قواعد و مسائل نحوی با بیانی رسا و دقیق به‌صورت آموزشی و همراه با تمرینات کافی با استفاده از آیات و روایات و ادعیه توضیح داده شده است.

مطالب این کتاب، تقسیم به بخش و فصل و درس نشده، بلکه بر اساس عناوین رایج در علم نحو و تحت عناوین اصلی ذیل مطرح شده است: نحو، معرب و مبنی، نکره و معرفه، مبتدا و خبر، نواسخ ابتدا، أعلم و أری و...، فاعل، نائب فاعل، تعدی و لزوم فعل، مفاعیل، استثناء، حال، تمییز، حروف جرّ، اضافه، اعمال مصدر، اعمال اسم مصدر، اعمال اسم فاعل، اعمال اسم مفعول، اعمال صفت مشبهه، تعجب، افعل تفضیل، توابع، حروف ندا و احکامش، غیر منصرف، اعراب فعل، عدد و خاتمه در جمله‌ها.

درباره روش و محتوای این اثر چند نکته گفتنی است:

۳.۱ - نکته اول

در مقدمه ناشر ـ که در قم، تاریخ تابستان ۱۴۲۷ ق، نوشته شده ـ بر چند نکته تأکید شده است:

۳.۱.۱ - تذکر یک

این اثر برای دانش‌جویان علوم اسلامی است که در برنامه رایج در حوزه علمیه قم درس نحو (۱)؛ یعنی کتاب« هدایه» و« صمدیه» را خوانده‌اند و سطح علمی این کتاب اجازه می‌دهد که جای‌گزین کتاب «البهجة المرضیة» و «شرح ابن عقیل» شود. شایان ذکر است که اثر حاضر به‌صورت آزمایشی در برخی از مدارس حوزه علمیه قم تدریس خواهد شد و بعد در پایان سال درسی، گزارش گرفته خواهد شد و از استادان و خبرگان در باره آن نظرسنجی صورت می‌گیرد تا انتقادات و پیشنهادات مطرح‌شده برای اصلاح و تکمیل آن مورد عنایت قرار گیرد و متن نهایی به‌صورت درس نحو (۲) آماده شود و در همه مدارس حوزه‌های علمیه توزیع گردد؛

۳.۱.۲ - تذکر دو

حجم کتاب چندان زیاد نیست و تدریس آن نسبت به «البهجة المرضیة» و «شرح ابن عقیل»، به فرصت کوتاه‌تری نیاز دارد؛ بنابراین، دانش‌جویان برای فراگیری مطالب زمان بیشتری خواهند داشت و می‌توانند درس‌ها را با هم مباحثه کنند و در گفتگوهای علمی با استادان، مشکلات خود را برطرف سازند؛

۳.۱.۳ - تذکر سه

همه مثال‌هایی که در این کتاب آمده، از آیات قرآن کریم و احادیث شریف و اشعار پُرمعنایی انتخاب شده که به‌طور معمول در ادبیات عربی به آن استشهاد می‌شود، ولی تمرینات از آیات و روایات و ادعیه گزینش شده تا از سویی دانش‌جویان از بُعد ادبی‌اش بهره ببرند و از دیگر سو، با یاری الهی، بُعد معنوی‌اش روح آنان را پُرنور و مستفیض سازد.
[۱] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۶، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.


۳.۲ - نکته دوم

یکی از امتیازات این اثر، تمرین‌های متعددی است که در پایان کتاب در بخشی جداگانه آمده است. این تمرینات در ۱۸ قسمت و متناسب با مطالب درسی که قبلاً ذکر شده، مطرح گشته است.
[۲] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۳۱۰ تا ۳۲۸، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.


۳.۳ - نکته سوم

یکی دیگر از امتیازات ارزنده این کتاب، استفاده از آیات قرآن کریم است که به فراوانی در سراسر کتاب ذکر شده است.
[۳] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۱۷ و ۱۸، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
[۴] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۲۴، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
[۵] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۲۶، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
[۶] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۲۹، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
[۷] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۳۰، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.


۳.۴ - نکته چهارم

از دیگر ویژگی‌های مثبت این کتاب، استشهاد به روایات در متن
[۸] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۲۰، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
[۹] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۱۶۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
یا در تمرینات
[۱۰] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۲۹۱ و ۲۹۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
[۱۱] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۲۹۴ تا ۳۰۵ و ... ، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.


۳.۵ - نکته پنجم

نویسندگان در پاورقی‌ها، مطالب عالمانه و مفیدی نوشته‌اند؛ گاه نام و نشان آیات و یا روایات مورد استفاده را آورده‌اند
[۱۲] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۱۵، پاورقی ۳، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
[۱۳] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۵۰، پاورقی ۴، ۵، ۷ و ۸، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
[۱۴] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۱۱۴، پاورقی ۱، ۲، ۴ و ۵، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
و گاه مآخذ برخی از مطالب مطرح‌شده را بیان کرده‌اند
[۱۵] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۱۵، پاورقی ۱، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
و گاهی توضیحاتی فراتر از سطح علمی متن نوشته‌اند
[۱۶] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۲۴، پاورقی ۱ و ۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
و گاه برخی از اشعار منظومه مشهور نحوی «ابن مالک» را یادآوری کرده‌اند
[۱۷] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۳۰، پاورقی ۱ و ۶، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
[۱۸] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۱۴۶، پاورقی ۳، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
و گاه معنای لغات را توضیح داده‌اند.
[۱۹] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۳۷، پاورقی ۴، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
[۲۰] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۷۶، پاورقی ۱، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
[۲۱] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۱۴۵، پاورقی ۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
[۲۲] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۱۴۶، پاورقی ۱ و ۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
همچنین نویسندگان گاهی تحقیقی ادبی و مفصل از برخی از منابع مهم مانند «شرح الکافیة» آورده‌اند.
[۲۳] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۲۲۳، پاورقی ۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.


۳.۶ - نکته ششم

شگفت‌آور است که نویسندگان در فهرست منابع، مشخصات کامل مانند نام مؤلف، ناشر، نوبت چاپ، زمان و مکان انتشار و... را نیاورده و فقط نام کتاب را نوشته و به همان بسنده کرده‌اند!
[۲۴] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۳۱۱ و ۳۱۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
عجله و کم‌دقتی و ناهماهنگی در تنظیم این فهرست ۵۱ عددی پیداست؛ چنان‌که در شماره ۲۹ نام دو کتاب را به‌عنوان یک کتاب آورده‌اند!.
[۲۵] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۳۱۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
در اکثر موارد نام نویسنده نیامده، ولی گاهی مانند شماره ۱۸ و ۳۱ ذکر شده است!
[۲۶] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۳۱۱ و ۳۱۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.


۳.۷ - نکته هفتم

یکی دیگر از امتیازات اثر حاضر، استناد به منابع معتبر است و تقریباً همه مطالب کتاب، حتی تمریناتش مستند و همراه با ذکر منابع است و البته گاه و به‌ندرت فراموش شده که منبع، یادآوری شود؛ به‌عنوان مثال نام شاعر و مأخذ این بیت:

«ألا کلّ شی‌ء ماخلا الله باطل‌ ••• و کل نعیم لامحالة زائل»
[۲۷] القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۳۰۳، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.



۱. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۶، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۲. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۳۱۰ تا ۳۲۸، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۳. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۱۷ و ۱۸، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۴. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۲۴، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۵. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۲۶، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۶. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۲۹، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۷. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۳۰، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۸. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۲۰، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۹. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۱۶۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۱۰. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۲۹۱ و ۲۹۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۱۱. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۲۹۴ تا ۳۰۵ و ... ، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۱۲. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۱۵، پاورقی ۳، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۱۳. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۵۰، پاورقی ۴، ۵، ۷ و ۸، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۱۴. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۱۱۴، پاورقی ۱، ۲، ۴ و ۵، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۱۵. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۱۵، پاورقی ۱، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۱۶. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۲۴، پاورقی ۱ و ۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۱۷. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۳۰، پاورقی ۱ و ۶، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۱۸. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۱۴۶، پاورقی ۳، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۱۹. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۳۷، پاورقی ۴، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۲۰. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۷۶، پاورقی ۱، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۲۱. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۱۴۵، پاورقی ۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۲۲. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۱۴۶، پاورقی ۱ و ۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۲۳. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۲۲۳، پاورقی ۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۲۴. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۳۱۱ و ۳۱۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۲۵. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۳۱۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۲۶. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۳۱۱ و ۳۱۲، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.
۲۷. ↑ القواعد النحویة، السید قاسم الحسینی الخراسانی و محمود الملکی الاصفهانی، ص۳۰۳، مدیریة العامة للحوزة العلمیة بقم المشرفة، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ق.


نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتری علوم اسلامی.




جعبه ابزار