الشریعة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب الشریعة یکی از کتابهای حدیثی
اهل سنت، نوشته امام ابی‌بکر
محمد بن حسین آجری (۲۸۰-۳۶۰ ق) است.
این کتاب با تحقیق
ولید بن محمد بن نبیه سیف الناصر، همراه با مقدمه و ارجاعات شیخ عبد القادر الارنوءوط و عاصم
بن عبداللّه القریوی در موءسسه قرطبه در
سال ۱۴۱۷ ق در
مکه مکرمه به چاپ رسیده است. کتاب مجموعه ۲۱۲۹
روایت را در خود جای داده و در موضوعات مختلف، از مباحث اعتقادی گرفته تا مباحث مربوط به خلفا و فضایل
صحابه، روایاتی را گرد آورده است. هدف از این نوشته، ضمن معرفی اجمالی موءلّف و کتاب، پرداختن به مطالب مربوط به
اهل بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این کتاب است.
نویسنده
ملقّب به اُجری و منسوب به دَرُبِ الاجُرْ از محلات
بغداد است که بسیاری از اهل علم ساکن آن بوده‌اند؛ امّا برخی گفته‌اند منسوب به اجر، یعنی همان گِل پخته است. وی قبل از سال ۳۳۰ در بغداد ساکن بوده است و در همان سال جهت زیارت عازم مکه می‌شود و از
خداوند می‌خواهد که اقامت در مکّه را
روزی او کند. وی از آن تاریخ تا سی سال بعد، یعنی تا هنگام
وفات خود، در مکّه ساکن می‌شود. طبق گفته زرکلی، او در کتاب الشریعة از حدود هشتاد نفر از مشایخ،
حدیث نقل نموده است. و بسیاری نظیر ابراهیم
بن اسماعیل
بن جعفر
بن محمّد القاضی، ابو جعفر الحسنی المکی، نیز قاضی الحرمین، و
احمد بن عبداللّه
بن احمد ابو نعیم الاصفهانی الحافظ از او حدیث نقل کرده‌اند. بسیاری از علما در وصف او مطالبی آورده‌اند که به پاره‌ای از آنها اشاره می‌کنیم.
خطیب بغدادی: کان ثقة صدوقاً دیّناً و له تصانیف.
ابن البنا: کان اماماً ناصحاً و ورعاً صالحاً و کلامه نیّراً واضحاً.
ابن خلکان: صنف فی الفقه و الحدیث کثیراً و کان صالحاً عابداً.
یاقوت الحموی: الفقیه الشافعی کان ثقة صنف تصانیف کثیرة حدث ببغداد.
او در روش و عقیده سلفی می‌اندیشیده است. برخی مذهب فقهی وی را
شافعی دانسته‌اند، دسته‌ای نیز او را
مالکی و برخی دیگر
حنبلی شمرده‌اند.
در منابع گوناگون به حدود ۴۳ کتاب از نوشته‌های اُجُری اشاره شده است. عناوین برخی از آنها به این شرح است:
۱. اخلاق حملة القرآن ۲. احکام النساء ۳. اخبار عمر
بن عبد العزیز ۴. اخلاق العلماء ۵. ادب النفوس ۶. الاربعین ۷. الامر بلزوم الجماعة ۸. کتاب اهل البر و التقوی ۹. کتاب اوصاف الشیعة.
موءلّف در این کتاب، مسائل اعتقادی را به شیوه
اهل سنت و حدیث ذکر کرده و بخشی را هم به فضایل
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و صحابه اختصاص داده است. وی همچنین به ردّ اندیشه‌های اهل
بدعت و نقد آرای برخی از فرق مسلمین پرداخته است. در بخش دوم کتاب روایات فراوانی درباره اهل بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ذکر شده است.
در جلد نخست کتاب، یک باب (ص۱۴۹ـ ۱۵۳) به
شهادت امام علی (علیه‌السّلام) اختصاص دارد و هفت روایت در آنجا ذکر شده است. در این هفت روایت، بیاناتی از خود امام علی (علیه‌السّلام) نقل شده است؛ نظیر سخن معروف آن حضرت در برابر جمله «لا حکم الاّ للّه»
خوارج که حضرت فرمود: کلمه حقی است که از آن اراده
باطل شده است. در این باب از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هم روایاتی نقل شده است که حضرت در آنها ویژگیهای خوارج را بیان فرموده است.
در جلد سوم، بخشی هم (ص ۱۹۲-۲۷۲) مربوط به امام علی (علیه‌السّلام) است. عناوین ابواب این بخش چنین است:
۱. باب ذکر جامع مناقب علی
بن ابی‌طالب (رضی‌الله‌عنه) ۲. باب ذکر محبّة اللّه عزوجل و رسوله لعلی
بن ابی طالب ۳. باب ذکر منزلة علی (رضی‌الله‌عنه) عند رسول اللّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بمنزلة‌هارون من موسی ۴. باب ذکر قول النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) من کنت مولاه فعلی مولاه و من کنت ولیه فعلی ولیه ۵. باب ذکر دعاء النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) لمن والی علی
بن ابی طالب و تولاه و دعائه به علی من عاداه ۶. باب ذکر عهد النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) الی علی (رضی‌الله‌عنه) انه لا یحبه الاّ موءمن و لا یبغضه الاّ منافق ۷. باب ذکر من اعطی علی
بن ابی‌طالب من العلم و الحکمة ۸. باب ذکر دعاء النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) لعلی (رضی‌الله‌عنه) بالعافیة من البلاء مع المغفرة ۹. باب امر النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) لعلی (رضی‌الله‌عنه) بقتل الخوارج و ان الله عزوجل اکرمه بقتالهم ۱۰. باب ذکر مقتل امیر الموءمنین علی
بن ابی طالب (رضی‌الله‌عنه) و ما اعد الله الکریم لقاتله من الشقاء فی الدنیا و الاخرة ۱۱. باب ذکر ما فعل بقاتل علی
بن ابی طالب ـ کرم الله وجهه ـ.
در همین بخش، صفحات ۲۷۳ تا ۲۹۰ نیز به
حضرت زهرا (علیها‌السّلام) اختصاص دارد. ابواب مربوط به حضرت زهرا (علیها‌السّلام) این چنین است:
۱. فضائل فاطمه (رضی‌الله‌عنها) ۲. باب ذکر قول النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) انّ فاطمة (رضی‌الله‌عنها) سیدة نساء العالمین ۳. باب ذکر اکرام النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) لفاطمة (رضی‌الله‌عنها) و عظم قدرها عنده ۴. باب غضب النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) لغضب فاطمة (رضی‌الله‌عنها) ۵. باب ذکر تزویج فاطمة لعلی
بن ابی طالب (رضی‌الله‌عنهما) ۶. باب ذکر فضل فاطمة (رضی‌الله‌عنها) فی الاخرة علی سائر الخلائق.
موءلّف در بخش بعدی (ص ۲۹۸-۳۲۷) به بیان مطالبی درباره
امام حسن و
امام حسین (علیهما‌السّلام) پرداخته است. عناوین ابواب این بخش عبارتند از:
۱. کتاب فضائل الحسن و الحسین (رضی‌الله‌عنهما) ۲. باب ذکر قول النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) الحسن و الحسین سیّدا شباب اهل الجنة ۳. باب شبه الحسن و الحسین (رضی‌الله‌عنهما) برسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ۴. باب ذکر محبّة النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) للحسن و الحسین (رضی‌الله‌عنهما) ۵. باب حثّ النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) امّته علی محبّة الحسن و الحسین و ابیهما و امّهما (رضی‌الله‌عنهم اجمعین) ۶. باب قول النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) للحسن و الحسین (رضی‌الله‌عنهما) هما ریحانتای من الدنیا ۷. باب ذکر حمل النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) للحسن و الحسین (رضی‌الله‌عنهما) علی ظهره فی الصلوة و غیر الصلوة ۸. باب ذکر ملاعبة النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) للحسن و الحسین (رضی‌الله‌عنهما) ۹. باب ذکر اخبار النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عن صلاح المسلمین بالحسن
بن علی (رضی‌الله‌عنهما) ۱۰. باب ذکر اخبار النبی بقتل الحسین (رضی‌الله‌عنه) ۱۱. باب ذکر النوح الجنّ علی الحسین (رضی‌الله‌عنه) ۱۲. باب فی الحسن و الحسین (رضی‌الله‌عنهما) من احبّهما فللرسول یحبّ و من ابغضهما فللرسول یبغض.
در بخش بعدی چند باب (ص ۳۲۸-۳۳۸) به
حضرت خدیجه اختصاص یافته است:
۱. فصل فضائل خدیجة امّ الموءمنین (رضی‌الله‌عنها) ۲. باب ذکر تزویج النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بخدیجة (رضی‌الله‌عنها) و
ولدها منه ۳. باب ذکر غضب النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) لخدیجة (رضی‌الله‌عنها) و حسن ثنائه علیها ۴. اخبار النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) انّ خدیجة (رضی‌الله‌عنها) لسیدة نساء عالمها ۵. باب بشارة النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) للسیدة خدیجة (رضی‌الله‌عنها) بما اعد الله عزّوجّل لها فی الجنة.
موءلّف سپس در بخش دیگری به بیان جامع فضایل
اهل بیت می‌پردازد و در این قسمت داستان معروف
اصحاب کساء را می‌آورد. وی همچنین به این مطلب اشاره می‌کند که آیه «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» درباره امام علی (علیه‌السّلام) و حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) و
حسنین (علیه‌السّلام) است و اینان همان کسانی‌اند که
خداوند به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دستور داد که در جریان
مباهله همراه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شرکت کنند؛ نویسنده در بخشی جداگانه، در
شان نزول آیه تطهیر هشت روایت ذکر می‌کند. در یکی از این روایات چنین آمده است: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به حضرت زهرا (علیها‌السّلام) می‌فرماید: شوهرت و دو فرزندت حسن و حسین را بخوان. حضرت زهرا (علیه‌السّلام) آنها را می‌خواند. سپس وقتی همگی به غذاخوردن مشغول می‌شوند، آیه تطهیر نازل می‌گردد. پیامبر آنها را با کساء می‌پوشاند و می‌گوید: خداوندا، اینان اهل بیت منند. پلیدی را از آنها دور کن و آنها را پاک بگردان.
موءلّف در ادامه به این مطلب می‌پردازد که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمان داده است که
امت به
قرآن و
سنت و نیز به
محبت اهل بیت (علیه‌السّلام) تمسّک کنند. در این بخش مفاد
حدیث ثقلین با مضامین متعدّدی نقل شده است که ما به دو مورد از آنها اشاره می‌کنیم:
۱. انی قد ترکت فیکم الثقلین احدهما کتاب الله عزّوجلّ و عترتی اهل بیتی، انظروا کیف تخلفوننی فیهما، انّهما لن یفترقا حتی یردا علیَّ الحوض.
۲. انّی اوشک ان ادعی فاجیب و انّی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی؛ کتاب الله عزّوجلّ حبل ممدود من السماء الی الارض و عترتی اهل بیتی و انّ اللطیف الخبیر اخبرنی انهما لن یفترقا حتی یردا علیَّ الحوض.
البته در برخی از این روایات به جای «عترتی»، «سنّتی» آمده است.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «الشریعة (کتاب)»، تاریخ بازیابی۹۵/۱۰/۳۰.
