الشافی فی شرح الکافی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
الشافی فی شرح الکافی اثر
ملا خلیل بن الغازی القزوینی (م ۱۰۹۸ ق) به زبان عربی است. که توسط آقای
محمدحسین درایتی تحقیق شده است.
دو شرح فارسی و عربی به نام: الصافی فی شرح الاصول الکافی و الشافی فی شرح الاصول الکافی، از مولف موجود می‌باشد. شرح فارسی آن در سال ۱۳۳۲ ق، در هند به چاپ رسیده است؛ ولی شرح عربی آن تاکنون مخطوط بوده است.
از آن جایی که
ملا خلیل قزوینی،
مسلک اخباری داشته، انگیزه خود را در تالیف این کتاب، وجود اشکالاتی در برخی از شروح الکافی می‌داند که به زعم وی، منشا آن، ورود برخی آرای
فلاسفه و
معتزله به حوزه
علوم حدیث است. به همین جهت، وی تلاش می‌کند که با اعتماد به دسته‌ای از
آیات قرآن و بدون بهره گیری از استدلال عقلی، به تفسیر معانی
حدیث و برخی
متشابهات آیات بپردازد.
شرح با مقدمه‌ای از دبیر کنگره بین المللی
شیخ کلینی و سپس محقق، در مورد شخصیت و آثار شارح و زندگانی وی آغاز، و در ادامه متن کتاب الکافی شرح می‌گردد.
از ویژگی این شرح،
تفسیر آیات قرآن کریم و
روایات اهل بیت علیهم‌السّلام است، که شارح توانسته، به نتایجی در خصوص اثبات
امامت امیرالمؤمنین علیه‌السّلام و
ائمه معصوم علیهم‌السّلام نائل شود همچنین در این کتاب، به شرح و توضیح
لغات غریبه، ضبط صحیح اسما، اماکن،
روات و... پرداخته شده و شناسایی برخی
رجال سلسله سند و نسخه شناسی‌ای بر کتاب انجام گرفته است.
به عقیده او برخی از شروح اصول الکافی، مشتمل بر اشکالاتی است که منشا آن، ورود برخی از آرای فلاسفه و معتزله و نیز برخی اجتهادات مخالفان در
جوامع اولیه روایی اصحاب امامیه (
اصول حدیثی) بوده است. هر گروه در حل مشکلات و تفسیر مبهمات، بدون اعتماد به محکمات، صرفا به آرای شخصی خود استناد و اعتماد کرده‌اند، و هر طایفه، خود را
امام و مقتدای خویش قرار داده‌اند. از این رو، وی در این شرح، تلاش دارد بدون بهره گیری از آرای ظنی و استدلالات عقلی، بلکه با اعتماد به
محکمات آیات، به تفسیر و شرح برخی متشابهات بپردازد. در این رهگذر نیز، به نتایج جالبی در خصوص اثبات
امامت امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام و اولاد طاهرینش دست یافته است که می‌توان آن را ویژگی بارز این شرح دانست. چنانچه گفته شد از ویژگی این شرح را می‌توان به تفسیر نمون آیات و روایات اشاره کرد.
مؤلف در تفسیر آیات
قرآن از شیوه کلامی، بهره گرفته است، به طوری که روش او در خصوص تفسیر
آیات متشابه قرآنی، دو گونه است: یا به شکل ابداء احتمالات گوناگون و غیر متناقض با یکدیگر است که ممکن است از یک آیه اراده شود؛ زیرا به عقیده شارح، قرآن، دارای
ظاهر و باطن است و
باطن قرآن، بطون کثیره‌ای دارد، چنانچه در حدیث آمده است: «قرآن، حمال ذو وجوه» یا تفسیر
آیه متشابه، از طریق نقل و روایت، با حذف منقول عنه است.
به گفته شارح، از میان احتمالات مختلفی که در تفسیر یک آیه یا
روایت بیان می‌شود، احتمالی که ابتدا مطرح می‌شود، نسبت به احتمال
لاحق، از اولویت و وجاهت بیشتری برخوردار است و هر گاه، احتمال
لاحق، با عبارت: «و یحتمل» و «و یمکن» آغاز شده باشد، نشانگر آن است که تفاوت میان معنای سابق و
لاحق، چشمگیر و قابل توجه است؛ ولی هر گاه، احتمال
لاحق، با «او» آغاز شود، تفاوت میان دو معنا و احتمال اندک است.
هرگاه احتمال
لاحق، با «اما» یا به صورت احتمالات متعدد مانند: احتمال اول و دوم و... ذکر شود، تفاوت میان احتمالات، بسیار اندک است.
شایان ذکر است که نسخه گوناگونی از این کتاب، در دسترس است که در این تحقیق، از دو نسخه معتبر استفاده شده است: نسخه‌ای که دو بار در حضور شارح، با نسخه او
سماع و مقابله شده و دارای حواشی بسیار عالمانه‌ای از برخی شاگردان شارح است، و نسخه اهدایی شارح، به دارنده کتاب.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
