الزیج الصابی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الزیج الصابی» توسط
محمد بن جابر بن سنان حرانی ، معروف به
بتانی (۲۴۴- ۳۱۷ ق) به
زبان عربی در
علم ستاره شناسی و
ریاضی نگاشته شده است.
مؤلف، در کتابش به شمارش ستارگان و
مدار سیر و جایگاه آنها پرداخته است. وی با رصد و محاسبات دقیق خود برخی از نظرات دانشمندان را رد کرده و به گونه‌ای عمل کرده که به آسانی قابل فهم باشد.
کتاب دارای جایگاه خاصی نزد منجمین بوده و از دقیق‌ترین و صحیح‌ترین کتب شمرده شده است؛ حتی از کتاب
بطلمیوس دقیق تر و صحیح تر دانسته شده است. به همین جهت به زبان لاتین نیز ترجمه شده و به دانشگاه‌های سراسر دنیا راه یافته است.
کتاب مشتمل بر مقدمه و پنجاه و هفت باب است. مسایل مربوط به نجوم و مدارشان، جایگاه آنها، فصول و تقویم، در ابواب مختلف به شیوه‌ای محققانه و در عین حال روان توضیح داده شده است.
مؤلف، در مقدمه کتاب،
علم نجوم را از بهترین و دقیق‌ترین علوم می‌شمرد و به بررسی فواید این
علم می‌پردازد. با توجه به اینکه شناخت
سال ،
ماه ، فصول و زمان اهمیت فراوانی دارد و این جز با علم ستاره شناسی و مطالعات و محاسبات دقیق و بی عیب
منجم حاصل نمی‌شود مؤلف تلاش کرده تا با ضمیمه همه اعمال به یکدیگر و با رسم جدول به گونه‌ای عمل کند که در محاسبات اشتباهی رخ ندهد.
نویسنده در ابواب کتاب مسایلی را که نقش حایز اهمیتی در علم نجوم دارند و بعضی از آنها مورد اختلاف منجمین هستند، مطرح کرده است. همچنین مشکلات و مبهمات این علم را حل کرده و نظرات بدیعی ارایه می‌دهد که هنوز مورد قبول منجمین است؛ نپذیرفتن نظریه اقبال و ادبار اعتدالین از آن جمله آن است.
از دیگر مسایل مطرح شده در کتاب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: خواص طول و عرض جغرافیایی، مشارق و مغارب،
زمستان و
تابستان ، طول
روز و
شب ، خط
نصف النهار ، ابعاد و جایگاه و ارتفاع
کواکب،
رؤیت هلال در اول و آخر
ماه ،
کسوف و
خسوف و مواضع
کواکب خمسه .
بیان ساده و روان، هم چنین رصد و محاسبات دقیق و اثبات نظرات بدیع و جذاب و ابتکار عمل در استفاده از فرمول‌های ریاضی برای حل مسایل، مانند استفاده از قضیه بطلمیوس برای تعیین فاصله قوسی دو ستاره از ویژگی‌های خاص کتاب می‌باشد.
تحقیق و تصحیح کتاب توسط کرلو نالینو انجام گرفته است. نسخه موجود از نسخه‌ای که در کتاب خانه اسکوریال موجود بوده نقل شده است.
پاورقی‌های کتاب به زبان عربی و انگلیسی آورده شده است. در انتهای کتاب نیز جداولی از اسامی ستاره‌های ثابت و
طول و
عرض و علامات جهت آنها ذکر شده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
