الرسائل مع رسائل أخر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الرسائل» شامل ده رساله فلسفی، اصولی و کلامی از
آقا حسین خوانساری و چند رساله دیگر به قلم تعدادی از علماست که با تحقیق و تصحیح آیت‌الله رضا استادی به زیور طبع آراسته شده است
کتاب از دو بخش تشکیل شده است. در بخش اول رسائل آقا حسین خوانساری ارائه شده است. در بخش دوم نیز یک رساله در اصول از
سید ماجد بحرانی و یک رساله اصولی از
محقق سبزواری و یک رساله کلامی از ایشان بر حاشیه
محقق دوانی ، رساله‌ای در
تشکیک از
رفیع الدین نائینی و دو رساله از نوه آقا رضی خوانساری فرزند محقق خوانساری به نام
حسین بن محمد بن رضی درباره
ظرف مستقر و
تعریف کلی تشکیک می‌باشد.
رساله‌هایی که در این مجموعه مورد بررسی قرار می‌گیرند عبارتند از:
۱- رساله
مقدمه واجب:
سید ماجد بحرانی ۲- رساله مقدمه واجب: محقق سبزواری
۳- رساله مقدمه واجب
آقا حسین خوانساری: اردبیلی در
جامع الرواة این کتاب را از خوانساری دانسته است کما اینکه در ریاض مفصلا
معرفی شده است. این رساله در واقع رد رساله‌های مقدمه واجب سید ماجد بحرانی و محقق سبزواری و دیگران است.
۴- حاشیه محقق سبزواری بر حاشیه دوانی بر بحث
تشکیک شرح تجرید قوشجی : دوانی در حاشیه قدیم خود بر شرح تجرید قوشجی فصل مشبعی در مبحث
تشکیک دارد، سپس محقق سبزواری بر حاشیه قدیم دوانی حاشیه‌ای نوشته است. پس از آن آقا حسین خوانساری بر حاشیه سبزواری حاشیه نوشته است.
۶- رساله در
نفی اولویت : این رساله در هیچ یک از کتب شرح حال و کتابشناسی
معرفی نشده است و تنها
آقا جمال خوانساری فرزند آقا حسین در کتاب حاشیه اش بر
شرح مختصر الاصول به آن اشاره کرده است .
۷- رساله‌ای در
علم باری تعالی: در کتب
تراجم و شرح حال چنین رساله‌ای از آقا حسین نام برده نشده است و تنها در فهارس نسخه خطی کتابخانه‌ها تصریح شده که این رساله از آقا حسین خوانساری است.
۸- رساله در
اجماع : در فهرست نسخه‌های خطی دانشگاه تهران رساله‌ای در اجماع به آقا حسین نسبت داده شده است ولی در کتب شرح حال و کتابشناسی از این رساله هیچ اطلاعی در دست نبود و لکن با فحص و تتبع فراوانی که در کتاب
مشارق الشموس انجام شد معلوم گردید که این رساله قسمتی از کتاب مشارق آقا حسین خوانساری است.
۹- رساله‌ای در
حکم عقل به
حسن و قبح افعال : اولین بار صاحب
ریاض العلماء این رساله را به آقا حسین نسبت می‌دهد. تهرانی تصریح می‌کند که رساله
حسن و قبح با رساله
جبر و اختیار متفاوت است. حال آنکه این دو رساله یکی است و این رساله را به درخواست فرزندش آقا جمال نوشته است. وقتی که آقا جمال حاشیه بر
شرح مختصرالاصول عضدی می‌نوشته است از پدرش درخواست می‌کند که به جهت اهمیت این بحث، حاشیه‌ای بر این مبحث بنویسد بنابراین رساله‌ای که توسط آقا جمال نوشته شده همان تعلیقه‌ای است که بر شرح مختصرالاصول عضدی نوشته است پس هر دو رساله یکی است.
۱۰- رساله درباره شبهه
هبوط حجر (
سقوط آزاد اجسام ): این رساله پیرامون سقوط سنگ تحت عنوان «
شک و حل » نگاشته شده است. این رساله گرچه مختصر و موجز نوشته شده است لیکن از ژرفای نسبتا خوبی برخوردار است و بر پایه
فلسفه مشاء و
هیئت بطلمیوس استوار است. آقا حسین نخست اشکالی را بدین گونه مطرح کرده است: هرگاه سنگی به زمین سقوط کند، بدون شک باید هوایی که سر راه سنگ قرار دارد کنار رود تا امکان سقوط فراهم آید وگرنه تداخل هوا در سنگ و سنگ در هوا لازم می‌آید که چنین امری محال است. وی در پاسخ سوال فوق، به مواردی اشاره می‌کند که قابل توجه است.
۱۱- رساله در پاسخ به شبهه: یکی دیگر از رسائل آقا حسین که تحت عنوان شک و حل نوشته شده درباره شبهه
اجتماع ظن و یقین است. بدین نحو که فرض کنیم اکثر اهل بلدی
مسلمان هستند و بعضی از آنان کافرند و ما
علم به این موضوع داریم اما بعینه نمی توانیم بر هر شخصی حکم کنیم، یعنی هر کسی را که از اهل آن بلد می‌بینیم، مظنه پیدا می‌کنیم که مسلمان است، بنابراین که
ظن تابع
اعم اغلب است از طرفی چون می‌دانیم که قطعا بعضی از افراد این بلد
کافر هستند، این شبهه پیش می‌آید که ظن اسلام آن شخص متضاد است با
یقین کفر . پس جایز نیست
اجتماع ظن و یقین در محل واحد باشد.
۱۲- رساله‌ای درباره قابلیت جسم برای قسمت شدن الی غیرالنهایه: از این رساله در
کشف الحجب و الذریعه نام برده شده است ولی در کتب تراجم از چنین رساله‌ای از آقا حسین نام نبرده‌اند.
۱۳- حاشیه مربوط به ابتداء بحث
جواهر و
اعراض شرح تجرید قوشجی : در کتب تراجم و رجال دست اول، مثل
جامع الرواة و
امل الآمل و
ریاض العلماء چنین رساله‌ای را به آقا حسین نسبت نداده‌اند و به احتمال قوی رساله‌ای مستقل از آقا حسین نمی‌باشد بلکه قسمتی از حواشی آقا حسین بر کتاب حاشیه قدیم دوانی است. مؤید این احتمال این است که قسمتی از حاشیه آقا حسین بر مبحث جواهر از شرح تجرید مستقلا همراه با رساله مقدمه واجب خوانساری در سال ۱۳۱۶ ق با رساله
اجتماع امر و نهی سید
محمد کاظم یزدی به طبع رسیده است.
۱۴- رساله‌ای در
تشکیک : تالیف میرزا
رفع الدین نائینی ۱۵- رساله در
ظرف مستقر و
لغو .
۱۶- رساله در
تعریف کلی و
تشکیک آن: تالیف
حسین بن محمد شریف خوانساری.
کتاب مشتمل بر پاورقی و ارجاعات محقق است. فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده است.
۱- مقدمه و متن کتاب.
۲- جامع الرواة، مرحوم اردبیلی.
نرم افزار جامع اصول الفقه،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
