الدر الکمین بذیل العقد الثمین فی تاریخ البلد الأمین (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الدر الکمین بذیل عقد الثمین فی تاریخ البلد الامین»، کتابی است به
زبان عربی که درباره
تاریخ مکه و شرح حال اعیان این
شهر نگاشته شده است.
این کتاب ذیلی است بر کتاب «
العقد الثمین بتاریخ البلد الامین»،
تقی فاسی، از عالمان
اهل سنت، معاصر
ابن فهد، که به بررسی تاریخ مکه از
قرن اول هجری تا زمان وفات فاسی؛ یعنی سال ۸۳۰ ق. می‌پردازد.
درباره زمان تالیف کتاب آگاهی دقیقی در دسترس نیست؛ اما به نظر می‌رسد نجم الدین از سال ۸۳۰ ق. به فراهم نمودن یادداشت‌هایی در این باره اقدام نموده و این کار تا سال ۸۸۵ ق؛ یعنی زمان وفات وی ادامه داشته است.
«الدر الکمین»، در سه جلد تنظیم شده و دارای مقدمه‌ای به قلم محقق کتاب، که خود مشتمل بر چهار فصل است، می‌باشد. متن کتاب نیز به دو بخش اصلی قابل قسمت است: در بخش اول، مولف به تراجم
مردان بر اساس ترتیب
حروف الفبا پرداخته و در بخش دوم به تراجم زنان بر اساس ترتیب مذکور می‌پردازد.
بخش اول، خود مشتمل بر یک باب است که در این باب چهار فصل وجود دارد و به کنیه افراد مذکور اختصاص داده شده است. بخش دوم نیز مشتمل بر یک فصل است که به
کنیه زنان مورد نظر اختصاص یافته است.
مولف این کتاب را بر اساس مشاهدات و شنیده‌های خود در خلال مدتی که د ر مکه مکرمه می‌زیسته فراهم آورده و در آن به بیان شرح حال والیان،
قضات،
عالمان،
ادیبان، ظریفان، عباد و... مکه مکرمه؛ اعم از
زن و
مرد، و نیز کسانی که بدین شهر وارد شده و مدت زمانی را در آن زیسته‌اند و همچنین کسانی که به
عمارت و آبادانی این شهر مقدس و کعبه معظمه، طی تاریخ، عنایت و توجه داشته‌اند می‌پردازد.
نجم الدین در این کتاب به شیوه و
روش فاسی در العقد الثمین عمل کرده؛ یعنی شرح حال افراد را بر اساس حروف الفبا منظم نموده است، با این تفاوت که بر خلاف فاسی، شرح حال کسانی را که نام آنها «محمد»
و «احمد» بوده
به جهت شرافت این نام، بر سایرین مقدم داشته است. حجم شرح حال‌های این اثر، بر حسب جایگاه افراد، با یکدیگر متفاوت است. از این رو شاهدیم که برخی شرح حال‌ها از یک سطر فراتر نمی‌رود؛ در حالی که برخی تراجم یک صفحه کامل را به خود اختصاص داده است.
مولف در ترجمه هر یک از افراد ابتدا از نام وی و سپس نسب وی یاد می‌کند. پس از آن از تاریخ ولادت و مکان ولادت و رشد و نمو شخص مورد نظر یاد کرده و در برخی موارد به معرفی نام
مادر وی نیز می‌پردازد. در ادامه به یادکرد مسموعات فرد مورد نظر پرداخته و گاهی این مسموعات را بر اساس سالیان
عمر وی مرتب می‌سازد. سپس به یادکرد کسانی که از وی علومی را فراگرفته‌اند پرداخته و از برخی آثار شخص مورد نظر، در صورتی که اثری از خود بر جای گذارده باشد، نیز نام می‌برد. وی سر انجام به نقل حدیثی که خود از طریق فرد مورد نظر روایت کرده می‌پردازد.
یکی از ایراداتی که بر نویسنده وارد می‌شود، این است که وی به افرادی که شرح حال ایشان را در کتاب خویش گرد آورده، کمال
حسن ظن را دارد از این رو به لغزش‌ها و اشتباهات آنها را در نظر نگرفته و فقط از محاسن آنان یاد می‌کند.
کتاب؛ مشتمل بر پاورقی‌هایی به قلم محقق کتاب آقای عبدالملک بن عبدالله بن دهیش و نیز فهرست‌های ذیل می‌باشد:
فهرست
آیات،
احادیث، افرادی که به شرح حال آنها پرداخته شده، اعلام، کتاب‌هایی که در متن کتاب حاضر از آنها نام برده شده، گروه‌ها و قبایل، الفاظ و آثار فرهنگی، مشاغل و حرف،
اشعار، منابع و مآخذ و فهرست محتوا.
۱- رحیم لو، یوسف، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۴۲۸.
۲- مقدمه محقق کتاب، دکتر عبدالملک بن عبدالله بن دهیش بر کتاب.
۳- متن کتاب.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
