الحاد (کلام اسلامی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
الحاد از اصطلاحات
علم کلام به معنای بازگشت از
دین اسلام است. در معنای خاص، انکار وجود خداوند و در معنای عام، انکار
مسلمات دین است. به چنین فردی
ملحد،
دهری و
مرتد گفته می‌شود.
این واژه در
لغت به معنی خمیدن و میل کردن است.
در اصطلاح علم کلام هر گونه بازگشت از راه حق و صواب الحاد شمرده می‌شود، آن کس که از راه حق و صواب باز گردد و به
گمراهی و بی‌راهی درافتد «ملحد» خوانده می‌شود. الحاد را می‌توان در دو معنی خاص و عام مورد مطالعه و بررسی قرار داد:
الحاد، در معنی خاص؛ شامل انکار وجود
خدای یگانه، و نیز بازگشت از
آئین اسلام است. که خاص‌ترین و شناخته‌ترین معنی الحاد است، خدایی که طبق ادیان توحیدی وجود آن مسلم است. بر این پایه ملحد کسی است که وجود خدای یگانه را باور ندارد. بر همین مبنا ملحد را
دهری شمرده‌اند که رویدادهای طبیعی را به
دهر نسبت می‌دهند و دهر را به عنوان مبدئی
ازلی و
ابدی به جای خدای یگانه می‌پذیرند.
شرک و باور داشتن به بیش از یک خدا، نیز الحاد در معنی انکار وجود خدای یگانه به شمار می‌آید. الحاد، در معنی خاص خود، به معنی بازداشتن از آئین اسلام و کفر ورزیدن نیز هست. از این دیدگاه تقریباً الحاد مرادف
کفر به شمار می‌آید. هم‌چنین الحاد در این معنی شامل ارتداد نیز می‌شود و
مرتد، یعنی مسلمانی که از آئین اسلام روی بگرداند نیز ملحد شمرده می‌شود.
الحاد، در معنی عام؛ به ناباوری نسبت به هر یک از باورهای اصولی اسلام، بازگشت از راه صواب و در افتادن به
گمراهی و بی‌راهی گفته می‌شود. بدین معنی که اگر کسی به وجود خدای یگانه باور داشته باشد، اما اصلی از
اصول دین اسلام را مورد انکار قرار دهد، یا اعتقادی از اعتقادات و یا رایی از آراء پذیرفته شده در این آئین را منکر گردیده و مردود شمارد، به الحاد متهم می‌گردد و ملحد خوانده می‌شود. از این دیدگاه، چنان‌چه کسی با اعتقاد به وجود خدا،
علم یا
قدرت گسترده‌اش را نپذیرد و به طور مثال او را آفریدگار جهان نداند، و یا عادلش نشمارد، الحاد ورزیده و ملحد محسوب می‌شود. معمولاً مراد از الحاد، نخستین معنی خاص آن است و آنچه عوام و حتی خواص به طور کلی از الحاد اراده می‌کنند، چیزی جز انکار وجود خدا نیست و ملحد در نظر آنان دقیقاً منکر وجود خداست.
به منبع ذیل مراجعه شود
دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر: کاظم موسوی بجنوردی، تهران سازمان انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «الحاد»، تاریخ بازیابی، ۱۴۰۰/۷/۲۵.
