الجواهر و صفاتها (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«
الجواهر و صفاتها» تالیف
یحیی بن ماسویه از اولین نگاشته‌ها در زمینه سنگ شناسی و جواهرشناسی به زبان
عربی است. سال تالیف این اثر به درستی معلوم نیست.
اهمیت این اثر علاوه بر قدمت آن، اطلاعاتی است که مؤلف از وصف سنگ‌های قیمتی، نحوه استخراج و محل‌های آن و نحوه
تجارت و قیمت‌ها و اوزان مختلف آن در مشرق قدیم به دست داده است.
این اثر در نگارش آثار بعدی مورد استناد قرار گرفته است؛ فیلسوف مشهور
یعقوب بن اسحاق کندی در کتاب «
الجواهر و الاشباه » اعتماد بسیاری بر تالیف ابن ماسویه دارد، به گونه‌ای که گاه عین عبارت ابن ماسویه را در اثر خویش نقل کرده است. البته کتاب کندی به دست ما نرسیده است، بلکه آنچه از کندی می‌دانیم نقل قول‌هایی است که ابوریحان بیرونی در کتاب «
الجماهر فی المعرفة الجواهر » از او آورده است.
مؤلف در مقدمه کتاب بیست و هفت سنگ قیمتی را نام می‌برد و در ادامه هر سنگ را جداگانه
معرفی می‌کند. البته در این میان مؤلف تنها بیست و دو سنگ را
معرفی می‌کند و از
معرفی پنج سنگ دیگر
غفلت می‌ورزد.
شیوه بحث مؤلف ابتداء بیان هر سنگ و صفات ظاهری آن است. در ادامه مؤلف به بیان انواع و ارزش هر نوع می‌پردازد.
با توجه به این که این نگاشته از اولین نگاشته‌ها در زمینه
جواهر شناسی است، نقل قولی از دیگران و یا استناد به آثار دیگران در این اثر دیده نمی‌شود. با این حال چیزی از ارزش کتاب کم نمی‌شود، چرا که علاوه بر قدمت آن، مؤلف در این اثر نکاتی را متذکر می‌شود که از دریافت‌ها و مشاهدات منحصر به فرد اوست و در بسیاری از دیگر کتب مشاهده نمی‌شود.
مؤلف در این اثر همانند دیگر نگاشته هایش بسیار گزیده و موجز سخن می‌گوید و چه بسا این گزیده گویی فهم عبارات او را برای خواننده مشکل می‌سازد.
دیگر این که مؤلف در این اثر تنها به بیان مطالب کاربردی بسنده می‌کند و برخلاف
ابوریحان بیرونی در کتاب «
الجماهر فی معرفة الجواهر » که گه گاه به اشعار شعراء و کلمات ادباء استشهاد می‌کند، از پرداختن به این امور پرهیز می‌نماید.
این اثر تا کنون به زبان دیگری ترجمه نشده است. نسخه‌ای از این اثر در
سال ۱۹۷۶ م و در ۱۰۸ صفحه به
همت و تحقیق دکتر عبدالسلام رئوف و حواشی عالمانه او توسط مرکز تحقیق تراث وزارت فرهنگ مصر به چاپ رسیده است.
محقق کتاب بر اساس نسخه‌ای خطی که در دار الکتب المصریه موجود بوده، این اثر را تصحیح کرده است. البته وی گاه بر اساس اجتهاد خود و نه تنها بر اساس نسخه خطی، الفاظی را که تحریف شده، تصحیح نموده است.
حواشی این اثر یا توضیح عبارات متن است و یا ذکر مطالبی که به گونه‌ای شرح و تکمیل کتاب به شمار می‌رود.
مصحح در خاتمه این اثر
جدولی به عنوان تکمیل این اثر ترتیب داده است. در این جدول به اسم سنگ و ترکیب آن، رنگ سنگ، میزان شفافیت آن، چگالی آن، ویژگی‌ها و مکان‌هایی که این سنگ در آن وجود دارد، اشاره کرده است. فهرست منابع و مطالب کتاب نیز در انتهای اثر آمده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
