الجوانب الصوتیة فی کتب الاحتجاج للقراءات (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الجوانب الصوتیة فی کتب الاحتجاج للقرائات» نوشتاری است به
زبان عربی درباره جنبه‌های صوتی
قرآن کریم که در مقدمه کتاب‌هایی با عنوان «الاحتجاج للقرائات» مطرح گردیده است.
کتب احتجاج در قرائات، به منظور بیان وجه و دلیل قرائت ویژه هر
قاری تدوین شده که خود این وجوه متفاوت، سرچشمه ارائه دیدگاههای ارزشمندی در
ادبیات عرب در جنبه‌های مختلف صوتی، صرفی، نحوی و دلالی قرآن کریم گردیده است و در این میان جنبه صوتی آن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در واقع این کتاب به نحوی، کتابی است در
علم تجوید که با استفاده از کتب احتجاج تهیه شده است. نویسنده در مقدمه به بیان معنای «احتجاج» در لغت و اصطلاح پرداخته و نام‌های دیگر این فن و انگیزه‌های نگارش آثاری در این موضوع و غیره را یادآور می‌شود. در فصل اول کتاب جنبه‌های نطقی الفاظ قرآن کریم را یادآور شده و از تعداد و انواع
حروف سخن به میان آمده و اعضاء نطق معرفی می‌شود. همچنین در این فصل مخارج
حروف مشخص شده و به القاب
حروف و نسبت آنها با مخارج
حروف اشاره می‌گردد. در فصل دوم به انواع و اقسام تغییرات صوتی به هنگام اداء کلمات قرآنی اشاره می‌شود و طی دو مبحث جداگانه به تغییرات صوتی در
حروف صامت همچون
ادغام،
ابدال،
همزه و تاءات و غیره و تغییرات صوتی در
حروف صدادار چون
مد، اضافه و غیره پرداخته می‌شود. در فصل سوم به بیان قوانین صوتی چون
مماثلت، مخالفت، سهولت و تخفیف، کثرت استعمال و غیره پرداخته می‌شود. خاتمه کتاب هم به نقد و بررسی اختصاص یافته است.
کتاب حاضر مشتمل بر یک مقدمه به قلم نویسنده، یک تمهید و سه فصل و یک خاتمه و بخش ملحقات می‌باشد.
«الاحتجاج للقرائات القرآنیة» شامل عناوینی چون: معنی الاحتجاج دوافع التالیف فی الاحتجاج، تاریخ التالیف فی الاحتجاج، من کتب الاحتجاج و غیره می‌باشد.
«الجوانب النطقیة» به عناوین ذیل، یعنی:
الحروف (عدتها و انواعها)، اعضاء النطق،
مخارج الحروف، القاب
الحروف و نسبتها الی مخارجها،
صفات الحروف (الصفات المتضادة و الصفات المفردة)، القوة و الضعف فی الصفات، العلاقة الکمیة بین
حروف المد و الحرکات، مکان الحرکات من
الحروف و دلالة الاصوات اختصاص یافته است.
«الجوانب التشکیلیة (۱)» طی دو مبحث به بررسی اشکال و صور تغییرات صوتی می‌پردازد: در المبحث الاول: «التغییرات الصوتیة فی الصوامت» به تغییرات عامی چون: الادغام، الابدال، القلب المکانی، الحذف و تغییرات خاص همچون: همزه، التاءات، الراءات، اللامات و النون الساکنة و التنوین پرداخته شده است.
و در المبحث الثانی: «التغیرات الصوتیة فی الصوائت» به موضوعات ذیل پرداخته شده است: اولا: «نوع الصوائت» چون: اشمام، اماله، الروم و غیره. ثانیا: مد الصوائت.
ثالثا: اضافة الصوائت. رابعا: حذف الصوائت. خامسا: قلب الصوائت.
«الجوانب التشکیلیة (۲)» به قوانین صوتی همچون: المماثلة، المخالفة، السهولة و التخفیف، کثرة الاستعمال، امن اللبس، طرد الباب اختصاص یافته است. «خاتمة فی التقویم و النقد» شامل عناوین: اولا: المناهج. ثانیا: المصادر.
ثالثا: السمات. می‌باشد. الملحقات: الملحق الاول: القرائة العشر و رواتهم. الملحق الثانی: تراجم اصحاب کتب الاحتجاج للقرائات. الملحق الثالث: الجهر و الهمس فی اصوات العربیة.
در پایان هم فهرست
آیات کریمه،
احادیث شریفه، اشعار و رجزها، منابع و مآخذ و موضوعات کتاب ذکر شده است.
کتاب حاضر به قلم دکتر عبد البدیع النیربانی و به زبان عربی نگارش یافته و در قطع وزیری با جلد گالینگور در ۳۶۰ صفحه برای نخستین بار در سال ۱۴۲۷ ه/ ۲۰۰۶ م توسط انتشارات «دار الغوثانی للدراسات القرآنیة»
دمشق منتشر شده است. اصل این کتاب عنوان رساله دکترای نویسنده است که در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه حلب در سال ۲۰۰۵ م مورد دفاع قرار گرفته است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
