التقسیم و التشجیر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
التقسیم و التشجیر (تقاسیم العلل) از جمله نگاشته‌های ابتکاری
پزشک و
فیلسوف مشهور ایرانی حکیم
محمد بن زکریای رازی (متوفی ۳۱۳ ق) است.
رازی در این اثر به نحوه‌ای موجز و مختصر ولی با بیان عناصر اصلی در تشخیص و علاج به بررسی بیماری‌ها پرداخته است. با توجه به اینکه رازی در این کتاب و در مواضع متعددی از آن حواله به کتاب المنصوری فی الطب می‌دهد. از سوی دیگر رازی در کتاب دیگرش الطب الروحانی نامی از این کتاب به میان نمی‌آورد در حالی که از بسیاری نگاشته‌های طبی دیگرش یاد می‌کند به نظر می‌رسد تالیف کتاب تقاسیم العلل مربوط به دهه آخر عمر رازی است.
کتاب حاوی ۱۵۰ باب است که در این برنامه تنها جلد اول کتاب مشتمل بر پنجاه باب آمده است. ترتیب ابواب و چینش مباحث این اثر همانند بسیاری از کتبی است که پیرامون مبحث بیماری‌ها و معالجه آنها به رشته تحریر درآمده است، یعنی از بیماری‌های سر شروع شده و با مبحث بیماری‌های عمومی (همانند تب) پایان پذیرفته است. مبحث ابتدایی این اثر داءالثعلب و مبحث پایانی آن جدری و حصبه است.
شیوه تحریر مباحث و بیان آنها نیز نسبتا خالی از پیچیدگی است. مؤلف در هر باب ابتدا
بیماری را معرفی نموده، سپس متعرض علت و سبب آن می‌شود همچنین انواع و گونه‌های هر بیماری را بیان می‌کند و در پایان معالجه هر یک را ذکر می‌نماید.
کتاب تقاسیم العلل مملو از مصطلحات طبی است از این رو در نگارش فرهنگ نامه‌های طبی منبعی سودمند به شمار می‌رود.
نکته‌ای که تذکر آن خالی از فائده نیست آن است که در میان مباحث مطرح شده پیرامون بیماری‌ها، مبحث جدری و حصبه که آخرین باب کتاب است دربرگیرنده اطلاعات بسیار سودمندی است که چندان تفاوتی با آنچه پزشکی امروز به آن دست یافته ندارد. البته رازی رساله‌ای مستقل پیرامون جدری و حصبه به رشته تحریر درآورده است.
این اثر مجموعه جالب و در عین حال مختصر پیرامون بیماری‌ها است از این رو برای کسانی که توانایی و یا حوصله مراجعه به کتب مفصل را ندارند اثری سودمند است، خصوصا این که نگارش این اثر مربوط به اواخر حیات رازی است یعنی دورانی که رازی در اوج تجربه پزشکی است و کتاب‌های پزشکی فراوانی قبل از این اثر به رشته تحریر درآورده است.
در تحریر مباحث و به مقتضای حال هر بیماری گاه یک صفحه و یا کمتر به آن اختصاص پیدا می‌کند، مانند بیماری انتشار الشعر
، کابوس
و عشق
و گاه چندین صفحه، مثل بیماری صراع
و درد گوش
کتاب تقاسیم العلل به همت دکتر صبحی محمود حمامی و بر اساس چندین نسخه خطی تصحیح شده و همراه با ترجمه آن به زبان فرانسوی در سال ۱۴۱۲ ق (۱۹۹۲ م) توسط معهد التراث العلمی العربی دانشگاه حلب منتشر شده است.
دکتر حمامی ابتدا مقدمه‌ای پیرامون رازی و آثار او- خصوصا کتاب تقاسیم العلل- نگاشته است. در انتها نیز وی معجم مفرداتی تدوین و تنظیم نموده و مفرداتی را که در کتاب آمده با معادل لاتین آنها اندکی توضیح داده است. پاورقی‌های کتاب نیز بیشتر به اختلاف نسخ اختصاص دارد.
فهرست مطالب در ابتدای کتاب آمده است. تدوین معجم مفردات لاتینی- عربی، عربی- انگلیسی، عربی- فرانسوی، فرانسوی- عربی، معجم ادویه مرکبه، اطعمه، مصطلحات تشریح، بیماری‌ها از دیگر کارهایی است که محقق این اثر انجام داده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
