البرهان فی تشابه‌القرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
البرهان فی متشابه القرآن نوشته محمود بن حمزة بن نصر الکرمانی بوده و پیرامون یکی از موضوعات مهم
علوم قرآنی یعنی مساله الفاظ
متشابه در
قرآن، نوشته شده است.
مؤلف که از دانشمندان
علوم اسلامی در
قرن ششم هجری و دارای تالیفات متعددی می‌باشد در این کتاب به بیان اسرار و علت تکرار کلمات و
آیات قرآنی پرداخته است. وی پس از ذکر آیه مورد بحث آیات دیگری که در قرآن با او
شباهت لفظی دارند را نیز آورده، آنگاه با یکدیگر مقایسه و علت تکرار آن را با استفاده از قواعد عربی و یا آیات دیگر از قرآن ذکر کرده است و چنانچه دو آیه
مشابه برخی از الفاظ آنها مقدم و مؤخر شده باشد
علت آن را نیز توضیح می‌دهد. از طرف دیگر، با توجه به وجوه
اعجاز قرآن، و اینکه تکرار برخی آیات از روی دلیل و
برهان بوده، کشف علت تکرار آنها نیازمند به توانایی علمی و
طهارت و پاکی باطنی است، که با مطالعه این کتاب می‌توان به وجود این دو خصوصیت در مؤلف آن اعتراف نمود. گرچه ممکن است برخی امروزه با پیشرفت علوم و وجود کامپیوتر بتوانند آیات و کلمات تکراری را بدست آورند ولی کشف علت تکرار و اقامه برهان بر آن کاری است که هر کس توان انجام آن را ندارد. با توجه به ویژگیهای کتاب، مطالب آن می‌تواند در بحث زبان شناسی قرآن و نیز
تفسیر قرآن به قرآن مورد استفاده قرآن پژوهان و
مفسران قرار گیرد.
۱- در برخی از موارد علت تکرار عامل همراه با حذف عطف را توضیح می‌دهد مانند: «آمنا بالله و بالیوم الآخر» که در آن حرف «باء» تکرار شده است ۲- در ذکر متشابهات چنانچه در یکی حرف نفی «لا» و دیگری «لن» باشد علت آنرا بیان کرده است. ۳- در ذکر متشابهات سعی می‌کند تمام آیاتی که با آیه مورد بحث ارتباط دارد متذکر شود و ارتباط آنها را توضیح دهد. ۴- در توضیح دو آیه متشابه چنانچه الفاظ یکی نسبت به دیگری تقدم و تاخر داشته باشد علت آن را بیان نموده و رابطه آن را با اعجاز قرآن ذکر می‌کند. مانند آیه شریفه: قل ان الهدی هدی الله
و آیه: ان هدی الله هو الهدی
۵- در برخی از
آیات مشابه که قسمت اول آن یکی است ولی قسمت پایانی آن در موارد مختلف، متفاوت می‌باشد علت آن را بیان می‌کند مانند: «و من لم یحکم بما انزل الله»
که سه مرتبه در قرآن تکرار شده ولی در هر آیه پایان آن متفاوت است گاهی با جمله «فاولئک هم الکافرون» و گاهی «فاولئک هم الظالمون» و گاهی «فاولئک هم الفاسقون» آمده است. ۶- در برخی از آیات
مشابه که در یکی از آنها یک کلمه کمتر از دیگری دارد علت آن را بیان کرده است مانند: قل سیروا فی الارض و در آیه دیگر می‌گوید: سیروا فی الارض
۷- در
سوره اعراف - داستان
سجده ابلیس را مطرح نموده
آیات متشابه آن را در سوره‌هایی همچون «
حجر» - «
ص» ذکر نموده علت تکرار آن را با توجه به آیات دیگر توضیح می‌دهد. ۸- در برخی از آیات
مشابه اختلاف واژه را مورد بررسی قرار داده و علت آنرا بیان نموده است مانند: «و طهر بیتی للطائفین و القائمین»
در
سوره حج و «طهرا بیتی للطائفین و العاکفین»
در
سوره بقره
با توجه به اینکه کتاب پیرامون بررسی آیات متشابه (
مشابه) قرآن می‌باشد و مؤلف این روش را در تمام آیات
قرآن مورد بررسی قرار داده است لذا مطالب کتاب از طرف ایشان فصل بندی نشده است و بررسی آیات به ترتیب سوره‌های قرآن (بر حسب ترتیب
مصحف عثمانی) از
سوره حمد شروع و به
سوره ناس خاتمه پیدا کرده است. مثلا در سوره حمد ۳ مورد تکرار ذکر نموده که عبارتند از:
الرحمن الرحیم ایاک نعبد و ایاک نستعین- (بتکرار ایاک) صراط الذین انعمت علیهم-که علیهم دو مرتبه تکرار شده است.
کتاب یک جلد، متن آن عربی و دارای ۳۹۱ صفحه می‌باشد که مشخصات آن به قرار زیر است: ۱- جلد: گالینگور ۲- نوع کاغذ: اعلاء ۳- نوبت چاپ: دوم ۴- تاریخ انتشار: سال ۱۴۱۸ هجری قمری ۵- ناشر: دار الوفاء للطباعة و النشر و التوزیع ۶- دارای فهرست مطالب ۷- مولف: محمود بن حمزه کرمانی ۸- محقق: احمد عز الدین ۹- کتاب: البرهان فی متشابه القرآن تذکر: این کتاب توسط احمد عز الدین عبدالله خلف الله، تحقیق و تصحیح و به چاپ رسیده و موارد زیر به آن اضافه شده است: (قسمت اول در مقدمه) ۱- شرح مختصری از زندگی مؤلف کتاب که در آن احوال سیاسی اجتماعی دوران زندگی وی و نیز فرقه‌های دینی در زمان او مورد بررسی قرار گرفته است ۲- بررسی اوضاع فرهنگی در منطقه ایی که مؤلف در آن زندگی می‌کرده است ۳- ذکر کتابهایی که از مؤلف بر جای مانده است ۴- ذکر کسانی که مؤلف کتابهای آنها را شرح نموده است ۵- توضیح مختصری پیرامون موضوع کتاب (متشابهات قرآن) و بیان منظور از
لفظ تشابه در آن ۶- معرفی کسانی که در این باره کتاب تالیف نموده‌اند ۷- هدف از تالیف در این موضوع چیست؟ قسمت دوم: پاورقی‌ها: ۱- آیات و روایات متن در پاورقی آدرس دهی شده‌اند. ۲- ارجاع مباحث کتاب به منابع دیگر ۳- توضیح برخی از مباحث مطرح شده در متن ۴- ذکر برخی از دیدگاههای صاحب نظران درباره مباحث مطرح شده در متن قسمت سوم: خاتمه کتاب: در خاتمه کتاب فهرست منابع و مصادری که در کتاب از آنها استفاده شده است به ترتیب حروف الفبائی (نویسندگان) آورده شده است
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
