الایام المبرورة فی البقاع المقدسه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این کتاب سفرنامه
حج نویسنده مشهور مصری،
محمد لطفی جمعه، است که به سال ۱۹۴۰م./۱۳۵۹ق. حج گزارد. نویسنده در این کتاب افزون بر بیان خاطرات و یادکرد احوال معنوی خود، آگاهی‌هایی درباره
جغرافیا،
تاریخ و اوضاع اجتماعی
حجاز در دسترس خواننده نهاده است.
محمد لطفی جمعه از نویسندگان مشهور مصری در نیمه اول سده بیستم م. است. وی به سال ۱۳۰۳ق./۱۸۸۶م. در
شهر اسکندریه زاده شد.
پس از اتمام تحصیلات در مدارس
مصر به فرانسه رفت و در رشته
حقوق به ادامه تحصیل پرداخت. بعدها ضمن آشنایی با اندیشمندان نهضت اسلامی و محمد عبده، به اندیشه‌های اسلامی و
تصوف علاقه مند شد و پس از چندی به مطالعه
فلسفه روی آورد. وی افزون بر نگارش کتاب‌هایی در موضوع ادبیات، فلسفه و
تاریخ اسلام و ترجمه آثار اروپایی، به
وکالت دادگستری و روزنامه نگاری مشغول بود و در کارهای
سیاسی نیز شرکت می‌کرد.
او به سال ۱۳۷۲ق./۱۹۵۳م. درگذشت.
سفر محمد لطفی جمعه با
کشتی حامل حاجیان مصری در تاریخ ۲۵ دسامبر ۱۹۴۰م./۲۵
ذی قعده ۱۳۵۹ق. از بندر سوئز به مقصد
جده آغاز شد. حاجیان پس از
احرام بستن در کشتی در موازات رابغ، به تاریخ ۲۹ دسامبر به جده رسیدند. وی در جده از بازار جده
قبر منسوب به حواء و از
خانه محمد نصیف (۱۳۰۲-۱۳۹۱ق.) یکی از دانشوران مشهور
حجاز و کتابخانه بزرگ او دیدن کرد
و شبانه از راه زمینی و با اتومبیل به سوی مکه راهی شد. در مکه افزون بر انجام
مناسک حج، از برخی بناهای تاریخی مانند زادگاه
پیامبر، خانه
حضرت خدیجه، دار الارقم، خانه
عمر و دار
ابی سفیان دیدار کرد.
نویسنده در مکه با
ملک عبدالعزیز و شماری دیگر از مسؤولان
دولت سعودی دیدار نمود.
بعد از اتمام اعمال حج، وی نخست به جده بازگشت و از آن جا به
مدینه رفت.
در مدینه، افزون بر
زیارت مسجد پیامبر، به دیدار احد و مشاهد آن، آبار مدینه و وادی‌های آن، بازارها،
خندق،
سقیفه، مساجد بنی ظفر و قبلتین و ذو باب و فتح، و خانه
ابوبکر و
ابوایوب انصاری و
قصر سعید بن عاص دیدار کرد.
نویسنده همراه دیگر حاجیان مصری از راه
دریای سرخ به مصر بازگشت و در ۲۶ ینایر ۱۹۴۱م./۲۷
ذی حجه ۱۳۵۹ق. به مصر رسید.
محتوای اصلی سفرنامه الایام المبروره شرح احوال معنوی و اندیشه‌های نویسنده در دیدار از مکان‌های مقدس اسلامی در مکه و مدینه است که با بیانی ادیبانه نگاشته شده و معمولا با اشارات تاریخی به رویدادهای آغاز
اسلام و تاریخ تمدن اسلامی همراه است.
هر یک از بناها و مکان‌های تاریخی مکه و مدینه، رخدادی از تاریخ اسلام را برای نویسنده تداعی نموده و او را به نگاشتن درباره آن واداشته است.
وی در دو فصل آغازین کتاب و پیش از گزارش خاطرات سفر نیز مختصری از تاریخ
حجاز را با نگاهی به رخدادهای مهم آن مانند ظهور
دین ابراهیمی، تاریخ آغاز اسلام و دوران تسلط
آل سعود بیان کرده است.
محمد لطفی جمعه که در زمره اندیشمندان نهضت بیداری اسلامی در آغاز سده بیستم م. بود، برخی از اندیشه‌های خود را به بهانه گزارش گفت وگوهایش با همسفران یا به مناسبت یادکرد از برخی دیده هایش به قلم آورده است.
از جمله این موارد، نظر نویسنده درباره درست بودن اجرای حدود اسلامی در
حجاز، به ویژه قطع
دست سارق، در حکومت سعودی و برتری
احکام اسلام بر حقوق اروپایی است که بازتابی از اندیشه رایج نزد این دسته از اندیشمندان درباره لزوم بازگشت به سنت‌های اسلامی است.
همین اندیشه نویسنده را واداشته تا در جای جای کتاب از تشکیل حکومت آل سعود و رواج باورهای فرقه
وهابیت دفاع کند. به باور وی، احیای سنت‌های آغاز اسلام، ایجاد
امنیت در
عربستان، و بهبود وضعیت اقتصادی از نتایج قدرت یافتن آل سعود است.
نویسنده که همراه دیگر شخصیت‌های فرهنگی مصری حاضر در حج، مورد توجه و احترام دولت سعودی قرار داشته، در طول
سفر با بسیاری از بزرگان این دولت دیدار کرده است. وی در مکه در مهمانی ملک عبدالعزیز حضور یافته و با
ملک فیصل و برخی از اعضای مجلس شورای عربستان و نیز وزرای این کشور دیدار کرده است.
وی در مکان‌های گوناگون از جمله نزد پادشاه عربستان یا در حضور حکمران مدینه و نیز در جمع حاجیان در
منا و هنگام بازگشت به مصر سخنرانی کرده است. گزارش متن کامل این سخنرانی‌ها و نیز سخنرانی‌های پادشاه عربستان، انبوهی از صفحات کتاب را به خود اختصاص داده است. وی در سخنرانی‌های خود، افزون بر تمجید از کارهای دولت سعودی در عربستان، به برخی از مسائل مذهبی و سیاسی آن دوران اشاره کرده است.
نویسنده در این اثر، آگاهی‌های پراکنده‌ای از احوال اجتماعی در شهرهای
حجاز و مظاهر زندگی روزانه و ترکیب جمعیتی مردم به دست داده است. وی در سفر به شهرهای
حجاز و به ویژه از جده تا مدینه، به زندگانی
قبایل بدوی
حجاز توجه و با گروهی از مردم بدوی گفت وگو کرده و به وصف
قبایل، طرز زندگی و سکونتگاه‌های آنان پرداخته و از شیوه زندگی آنان که بیشتر
فقیر و بی چیز بوده‌اند، اظهار شگفتی کرده است.
ارائه آگاهی‌هایی درباره جغرافیای
حجاز، هر چند چندان مفصل نیست، از دیگر ویژگی‌های کتاب است. لطفی جمعه در وصف شهر مکه، گزارشی دقیقی از وضع جغرافیایی شهر ارائه داده و کوه‌های میان راه مکه به مدینه و مناظر طبیعی راه جده به مدینه را وصف کرده است.
شکل خیابان‌ها و محلات، سبک معماری ساختمان‌های مکه و برخی آگاهی‌های اجتماعی، از دیگر مطالب مربوط به مکه در این سفرنامه است.
در زمان حج، حاجیان فراوان از نقاط گوناگون سرزمین‌های اسلامی به حج می‌آیند که هر گروه در محله‌ای ویژه از شهر مکه ساکن می‌شود و هر یک مطوفین خاص دارد که
زبان آن مردم را می‌دانند. بررسی تلاش این مطوفین و نیز انتقاد از رفتار آنان، از دیگر نکات یاد شده در این سفرنامه است.
ترکیب قومی و جمعیتی مکه و آمیختگی اقوام گوناگون در مکه به دلیل سکونت مردمان بسیار از کشورهای گوناگون اسلامی، از مسائل مورد توجه نویسنده بوده است. به گفته وی، تغییر زبان و لهجه عرب‌های مکه و از میان رفتن لهجه
عربی فصیح، از تاثیرات این ترکیب قومی است.
به گفته نویسنده، مردم مکه خوش خلق هستند و به تجملات و پوشیدن لباس‌های فاخر دلبستگی نشان می‌دهند.
سفرنامه الایام المبروره به سال ۱۹۹۹م. به اهتمام
فرزند نویسنده، رابح لطفی جمعه، در
قاهره به همت انتشارات عالم الکتب در قطع وزیری و با ۲۶۸ صفحه به چاپ رسیده است.
الاعلام:
الزرکلی (م. ۱۳۹۶ق.)،
بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م؛ شاهد علی العصر: مذکرات محمد لطفی جمعه، الهیئة المصریة العامه.
حوزه نمایندگی ولی فقه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «الایام المبرورة فی البقاع المقدسه».
