الإمامة و التبصرة من الحیرة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الامامة و التبصرة من الحیرة» اثری از ابو الحسن علی بن الحسین بن بابویه القمی معروف به
صدوق اول ، که به موضوع
امامت به نحو عام و به موضوع غیبت
امام مهدی علیه الصلاة و السلام به طور ویژه پرداخته است. البته مباحثی که درباره امامت به نحو عام در این اثر آمده مباحثی است که با امر غیبت و شؤون آن مرتبط است نه مباحث اصل امامت. با پیچیدگی‌های خاصی که داراست. از این رو، روی سخن در این اثر با کسانی است که به «امامت» به عنوان اصلی از اصول
مذهب باور دارند و لیکن در شخص هر امامی پس از امام دیگر با هم اختلاف نظر پیدا نموده‌اند.
این معنا از عناوین ابواب کتاب به خوبی پیداست. خط سیری که در این ابواب دنبال می‌شود اتصال سلسله امامت از زمان
حضرت آدم علیه‌السّلام و خالی نبودن
زمین از امام و حجت خدا (چه حاضر و چه غائب) و نیز انحصار امامت در خاندان محمد مصطفی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم حسب نصوص وارده می‌باشد. مؤلف در ابواب ۶ تا ۱۷ کتاب حاضر به
نقد دیدگاه‌های کسانی می‌پردازد که از امامت ائمه اثناعشر روی گردانده و به امامت کسانی دیگر از این خاندان معتقد شده و یا اینکه در یکی از ایشان متوقف گشته‌اند. در برخی دیگر از ابواب کتاب با
اعتقاد فرقه‌هایی از
شیعه که به انکار امامت برخی امامان دوازده گانه و یا شک در امامت ایشان گردیده و یا کسی را با امام در امر امامت شریک ساخته‌اند به معارضه و مبارزه پرداخته است.
اما در خصوص موضوع «غیبت» مؤلف کتاب دست به
ابداع و نوآوری زده است چرا که میان روش اهل حدیث که تنها بر نصوص اعتماد می‌ورزند و بین اسلوب اهل
کلام که به بحث آزاد رهای از قید و بند نصوص ملتزمند گرد آورده است. از این رو وی در مقدمه کتاب تمام فروض و تشکیکات را به روش متکلمان مورد بررسی قرار داده سپس نتایج به دست آمده را برای رسیدن به محتوای نصوص به کار می‌گیرد. از سویی چونان محدثی محض به بررسی حدیث از جوانب مختلف پرداخته تا سرانجام به نتایج مورد نظر براساس تعبد و انقیاد به
سنت شریف معصومان علیهم‌السّلام دست یابد.
مع الاسف اثر حاضر دچار نقص و کاستی شده و بخشی که مرتبط با موضوع بحث یعنی امام مهدی علیه‌السّلام و غیبت ایشان است در دسترس نیست اما خوشبختانه آن مقدار که از آن باقی مانده خط سیر بحث را به نحو کلی برای ما ترسیم می‌نماید و هدف اصلی مؤلف را از نگارش آن بیان می‌دارد. این نقص و کاستی توسط محقق اثر، با توجه به همان سیر بحث که مؤلف ترسیم نموده است، جبران گردیده و ایشان در رابطه با موضوع اصلی کتاب مطالبی نگاشته‌اند.
«الامامة و التبصرة» از گنجینه‌های ارزشمندی است که از هجوم حوادث و وقایع شکننده محفوظ مانده و به ویژه در موضوع غیبت قدیمی‌ترین اثری است که در دسترس ما قرار دارد چرا که مؤلف متوفای
سال ۳۲۹ ق است و حال آنکه آثار مهم دیگری که در موضوع غیبت نگاشته شده و موجود است «اکمال الدین»
شیخ صدوق متوفای ۳۸۱ ق، «الغیبة» نعمانی و نیز
شیخ مفید متوفای ۴۱۳ ق و همچنین «الغیبة»
سید مرتضی متوفای ۴۳۶ ق و
شیخ طوسی متوفای ۴۶۰ ق می‌باشد که همگی بعد از عصر ابن بابویه به نگارش درآمده‌اند.
نکته دیگری که به اهمیت اثر حاضر می‌افزاید اشتمال آن بر روایاتی ناب و ارزشمند است که در هیچ یک از آثار حدیثی موجود اثری از آنها به چشم نمی‌خورد.
این کتاب از جهت دیگر نیز حائز اهمیت است و آن اینکه علی رغم نقص موجود در آن، کتاب مشتمل بر ۸۷
حدیث است که این احادیث می‌توانند به عنوان اصل و منبع روایاتی که در کتب متاخر درج شده در نظر گرفته شوند و ما از این طریق بتوانیم بسیاری از تحریف‌ها و تصحیف‌ها را در
روایات موجود در آثار متاخر تصحیح و اصلاح نماییم.
مباحث ارزشمندی که مرحوم
ابن بابویه در مقدمه کتاب با روشی مستحکم درباره موضوع غیبت بیان می‌دارد، در شناخت ما نسبت به موضوع «غیبت» تاثیری عمیق نهاده است و این موضوع اهمیت اثر حاضر را مضاعف می‌سازد.
به گفته پژوهشگر اثر حاضر، تا قبل از زمان
علامه مجلسی ، مؤلف
بحار الانوار ، اطلاعی از وجود چنین اثر ارزشمندی در دست نبود و علامه مجلسی اولین کسی بود که از آن به عنوان مصادر بحار یاد کرد و نسخه‌ای قدیمی از آن در اختیار داشت.
اما محقق به دو نسخه از این اثر نفیس دست یافته است: ۱- نسخه علامه مجلسی که در رجب المرجب ۱۰۹۷ ق تحریر گشته است. این نسخه در کتابخانه علامه سید محمد علی روضاتی اصفهانی موجود است.
۲- نسخه‌ای که محدث بزرگوار شیخ عبدالله بن نور الله البحرانی ضمن یکی از مجلدات موسوعه «عوالم العلوم و المعارف» آورده است. بحرانی یادآور می‌شود که این نسخه از روی نسخه‌ای که به خط خود مصنف نگاشته شده اقتباس و به دقت با آن مقابله گردیده است. این نسخه در مجموعه نسخ خطی کتابخانه
آیت‌الله مرعشی نجفی قم نگهداری می‌شود.
نسخه اصلی که این دو نسخه از روی آن تهیه گردیده به خط حسین بن علی بن الحسین الحمیری است که در
محرم الحرام سال ۴۷۹ ه. ق کتابت شده است با این تفاوت که نسخه مجلسی ظاهرا بدون واسطه از نسخه حمیری نقل شده ولی نسخه «عوالم» با واسطه.
نسخه حاضر در برنامه با تحقیق و پژوهش آقای سید محمد رضا حسینی جلالی و مقدمه مفصل ایشان در قطع وزیری با جلد گالینگور در ۳۰۴ صفحه برای دومین بار در
سال ۱۴۱۲ ه/ ۱۹۹۲ م توسط «موسسه آل البیت لاحیاء التراث» بیروت، منتشر شده است.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
