الامام السیوطی و جهوده فی علوم القرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الامام السیوطی و جهوده فی علوم
القرآن» نوشته دکتر محمد یوسف الشربجی و به
زبان عربی است. نویسنده در این کتاب به معرفی و تبیین تلاشهای
جلال الدین سیوطی در عرصه
علوم قرآنی پرداخته است.
نویسنده شاخص بودن سیوطی در علوم
قرآنی، کثرت و تنوع آثار نگاشته شده توسط وی و پاسخ به انتقادات و اتهاماتی که از جانب برخی از افراد به وی متوجه شده و نیز اشتباهات فراوانی که در برخی کتب تراجم درباره شرح حال وی رخ داده را انگیزه اصلی خود برای تالیف این کتاب عنوان کرده است. وی در مقدمه کتاب به اهمیت موضوع و انگیزه فوق پرداخته و سپس در بخش اول کتاب عصر سیوطی را از نقطه نظر سیاسی و اجتماعی و علمی مورد بررسی قرار داده و تاثیر آن را بر شخصیت سیوطی یادآور می‌شود. در ادامه به معرفی شهر «اسیوط» زادگاه سیوطی پرداخته و شرح حالی کامل از میلاد، وفات، خانواده، ویژگی‌ها و فضایل اخلاقی و زندگانی علمی سیوطی ارائه می‌نماید. در بخش بعدی کتاب، زندگانی علمی سیوطی به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته و مناصب و مقاماتی را که سیوطی حائز گردیده نظیر منصب تدریس، افتاء و... و نیز درگیریهای علمی وی با عالمان معاصر خویش، که در سرتاسر زندگانی علمی وی قابل مشاهده است، و علل و اسباب این درگیریها و مباحثات، مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه این بخش به معرفی مشهورترین شاگردان سیوطی که ارتباط تنگاتنگی با شیخ و استاد خویش داشته‌اند و نیز معرفی آثار سیوطی و اسباب فراوانی این آثار و نیز روش سیوطی در نگارش این آثار پرداخته شده است. در بخش سوم کتاب تلاشهای صورت گرفته از جانب سیوطی در خلق آثاری در موضوع علوم
قرآنی تشریح و مؤلفات سیوطی در تفسیر و علوم
قرآنی و مهمترین آثار وی در زمینه تفسیر و نیز علوم
قرآنی به نحو تفصیل معرفی گردیده است. بخش پایانی کتاب به معرفی کتاب ارزشمند سیوطی؛ یعنی «
الاتقان فی علوم القرآن»
اختصاص یافته است.
نویسنده در این بخش ابتدا به توصیف و تعریف اصطلاح «علوم
قرآنی» پرداخته و سپس تاریخچه‌ای از این
علم تا عصر سیوطی ارائه می‌کند. همچنین روش سیوطی در «الاتقان» بیان و مهمترین نظریات سیوطی در این کتاب مورد مناقشه قرار می‌گیرد. بررسی مصادر «الاتقان» و نیز مقایسه «الاتقان» با «البرهان»
زرکشی از جهت شکل و ترتیب و مضمون، بررسی تاثیر «الاتقان» در آثاری که بعد از سیوطی در علوم
قرآنی نگاشته شده و توجه ویژه عالمان به آن از جمله موضوعاتی است که در این بخش بدان پرداخته شده است.
کتاب دارای یک مقدمه، چهار باب و یک خاتمه می‌باشد.
هریک از ابواب کتاب خود مشتمل بر فصول متعددی است که ذیلا ذکر می‌شود. الباب الاول: «عصر الامام السیوطی و حیاته» دو فصل ذیل را دربرمی گیرد: الفصل الاول: «عصر الامام السیوطی» که بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی و علمی
زمان حیات سیوطی را عهده دار است. الفصل الثانی: حیاة الامام السیوطی. الباب الثانی: «حیاته العلمیة و آثاره» دارای دو فصل ذیل می‌باشد: الفصل الاول: «حیاته العلمیة» که در آن به بررسی مناصبی که سیوطی آنها را احراز کرده و نیز خصومات و منازعات علمی وی با عالمان عصر خویش پرداخته می‌شود. الفصل الثانی: «آثاره» که به معرفی شاگردان، آثار و... می‌پردازد. الباب الثالث: «جهود الامام السیوطی فی علوم
القرآن» دارای سه فصل ذیل می‌باشد: الفصل الاول: مؤلفات السیوطی فی التفسیر و علوم
القرآن. الفصل الثانی: التعریف باهم مؤلفاته فی التفسیر، که به معرفی: الدر المنثور فی التفسیر بالماثور
تکملة تفسیر جلال الدین المحلی (المعروف بتفسیر الجلالین) و نواهد الابکار و شوارد الافکار می‌پردازد. الفصل الثالث: فی التعریف باهم مؤلفاته فی علوم
القرآن که لباب النقول فی اسباب النزول، مفحمات الاقران فی مبهمات
القرآن،
تناسق الدرر فی تناسب السور، مراصد الاطلاع فی تناسب المقاطع و المطالع، معترک الاقران فی اعجاز
القرآن، المهذب فیما وقع فی
القرآن من المعرب، الاکلیل فی استنباط التنزیل و اسرار التنزیل را به معرفی می‌نشیند. در معرفی هریک از این آثار، نویسنده ضمن معرفی کتاب مطالب ارزنده دیگری را مرتبط با موضوع کتاب مطرح می‌کند.
الباب الرابع: «الاتقان فی علوم
القرآن» حاوی یک مقدمه که در آن به تعریف اصطلاح «علوم
قرآنی»، تاریخ علوم
قرآن تا زمان سیوطی و غیره پرداخته شده است و نیز چهار فصل ذیل می‌باشد: الفصل الاول: منهج السیوطی فی «الاتقان» که در آن به معرفی کتاب، روش سیوطی در آن و مهمترین دیدگاههای سیوطی در الاتقان پرداخته شده است. الفصل الثانی: به بررسی مصادر سیوطی در «الاتقان» می‌پردازد. الفصل الثالث: المقارنة بین برهان الزرکشی و اتقان السیوطی. الفصل الرابع: اثر الاتقان فیمن اتی بعده به بررسی تاثیر الاتقان در آثاری چون: مفتاح السعادة و مصباح السیادة، الشهب الثواقب و السیوف الهندیة و الاحسان فی تعقیب الاتقان اختصاص یافته است. در خاتمه هم مهمترین نتایج حاصله از مباحث مطرح شده در کتاب بیان و برخی توصیه‌ها در ارتباط با علوم
قرآنی در زمان حاضر از جانب نویسنده ارائه گردیده است. در پایان هم فهرست
آیات، احادیث، اشعار، اعلام، مصادر و منابع و فهرست محتویات کتاب درج شده است.
نویسنده کتاب دکتر محمد یوسف الشزبجی است. این کتاب در قطع وزیری با جلد گالینگور در ۷۲۰ صفحه نخستین بار در سال ۱۴۲۱ ه- ۲۰۰۱ م از سوی انتشارات «دار المکتبی للطباعة و النشر و التوزیع» سوریه منتشر شده است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
