الاعلان بالتوبیخ لمن ذم التاریخ (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الاعلان بالتوبیخ لمن ذم
التاریخ»، اثر شمس الدین،
محمد بن عبد الرحمن سخاوی ، است که در
قرن نهم هجری، به
زبان عربی و با انگیزه احیای
تاریخ، تالیف شده است.
مؤلف، با استفاده از شواهد و قرائن مورد قبول، لزوم
علم تاریخ و نیاز مبرم به آن را اثبات کرده و به ابطال سخن کسانی که
تاریخ را
علمی غیر ضروری می‌دانند، پرداخته است.
این کتاب، در میان کتب
تاریخی اسلامی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و به مناسبت‌های گوناگون مورد استناد محققان و دانشمندان واقع گردیده است.
مطالب کتاب، در ضمن سیزده عنوان مختلف تنظیم شده است.
سخاوی، در آغاز کتاب، به جایگاه و اهمیت
علم تاریخ پرداخته و اشتغال به فن
تاریخ را برای
علما از جلیل‌ترین قربات، بلکه از جمله
علوم واجب می‌شمارد، سپس ترتیبی را که در کتاب، برای بیان مطالب لحاظ نموده، چنین بازگو می‌کند:
۱. تعریف
تاریخ به حسب لغت؛
۲. تعریف اصطلاحی
تاریخ؛
۳. موضوع
تاریخ؛
۴. فایده
تاریخ؛
۵.
غایت علم تاریخ ؛
۶. حکم
تاریخ؛
۷. آنچه از
کتاب و
سنت و... در مورد اهمیت
تاریخ و حکم آن استنباط می‌شود؛
۸. تقبیح کسانی که به ذم
تاریخ پرداخته‌اند؛
۹. شروط مورخ؛
۱۰. ادخال تقویم هجری، شامل اولین کسی که امر به قرار دادن
تاریخ کرد و... ؛
۱۱. کتبی که در
تاریخ تصنیف شده است؛
۱۲. کسانی که مصنعاتی در
تاریخ دارند؛
۱۳. ائمه
جرح و تعدیل در این زمینه.
طبق آنچه مؤلف خود وعده کرده، نخست، به تعریف لغوی
تاریخ پرداخته است و آن را در لغت، به معنی آگاهی دادن نسبت به وقت می‌داند و در تعریف اصطلاحی آن، می‌گوید:
تاریخ، فنی است که در آن، از وقایع زمان از جهت تعیین و توقیت، بلکه از آنچه در
جهان وجود دارد، بحث می‌شود.
سخاوی ، موضوع
تاریخ را
انسان و زمان و فایده آن را معرفت امور همان گونه که اتفاق افتاده‌اند، می‌داند و آن را به دو گونه سندی و متنی تقسیم می‌کند و ضمن بیان مثال‌هایی برای هر کدام، از اهمیت
تاریخ و نیاز مبرم به آن سخن می‌گوید. وی،
غایت تاریخ را امیدواری به رضایت خدا می‌خواند.
به اعتقاد مؤلف، از جمله درس‌های
تاریخ، دانستن
تاریخ انبیاء و شیوه زندگی آنهاست که به همراه اخبار
علماء و مذاهب آنها، حکماء و کلام آنها، زهاد و مواعظ آنها، دارای نفعی آشکار است و انسان می‌تواند به کمک آنها امر معاش و معاد خود را اصلاح نماید.
وقتی
انسان ، در
تاریخ، سرگذشت پادشاهان و طریق به حکومت رسیدنشان یا چگونه حکومت کردنشان و انقراض حکومتشان و... را می‌خواند، چنان سودی می‌برد که گویی در تمام روزگار زندگی کرده و همه امور را
تجربه نموده و...
مؤلف، در ادامه، از حکم
تاریخ و انواع ناقدین
تاریخ و شروط مورخ سخن به میان می‌آورد. وی، در باب شروط مورخ، از عدالت به همراه ضبط تام که باعث مزید اتقان و... می‌گردد، یاد می‌کند.
از جمله مطالب و عناوین دیگری که مؤلف مطرح کرده است، ادخال تقویم هجری است.
او، می‌گوید: اینکه چه کسی برای اولین بار زمانی را به عنوان مبدا
تاریخ قرار داده است، مورد اختلاف می‌باشد چنان که بعضی گفته‌اند پیامبر با رسیدنش به
مدینه ،
امر به قرار دادن
تاریخ فرمود و
تاریخ ورود وی در ربیع ثبت شد. مشهور، بر آنند که امر به قرار دادن
تاریخ، در زمان
خلافت عمر صورت گرفت و
ماه محرم از
سال هجرت پیامبر به
مدینه ، به عنوان مبدا
تاریخ در نظر گرفته شد.
تصنیفاتی که در رابطه با
تاریخ پدید آمده‌اند، بسیارند، لکن
سخاوی به بیش از چهل کتاب مهم اشاره نموده است که از آن جمله‌اند: سیرة نبینا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ،
قصص الانبیاء علیه‌السّلام ،
تاریخ الملوک و الدول،
تاریخ الصحابة و...
سخاوی، در بخش پایانی کتاب خود، می‌گوید: «بزرگان بی شماری، در مورد
سیره پیامبر ، کتاب‌های مستقل و جداگانه تصنیف نموده‌اند»، آن گاه تعداد زیادی از آن افراد را همراه با نام کتبشان برمی شمارد.
تنها فهرست پایان کتاب، فهرست
اعلام است. تحقیق و تعلیقه کتاب، توسط فرامز روزنثال انجام شده است. در پاورقی‌های کتاب، به توضیحاتی در باره بعضی از مورخین و اسامی اشخاص مورد اشاره در متن، پرداخته شده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری
علوم اسلامی (نور).
zwnj;
