الادویة المفردة فی کتاب «القانون فی الطب» لابن سینا (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب«الادویة المفردة فی
کتاب «
القانون فی الطب» لابن سینا»، به
زبان عربی ، یکی از بخش‌های
کتاب قانون و در باره
ادویه شناسی است.
شناخت ادویه مفرده، از آن جهت با اهمیت است که درمان بیماری‌ها از یک سو و ساخت داروهای مرکب (قرابادین) از سوی دیگر، مبتنی بر شناخت ادویه مفرده است؛ ازاین رو، پزشکان بسیاری در این باره دست به تالیف زده‌اند.
ابن سینا نیز بخشی از
کتاب «قانون» را به این مهم اختصاص داده است.در این میان، شخصی به نام
سلیمان بن احمد - که البته هیچ اطلاعی از زندگی و سطح معلومات او نداریم- مباحث ادویه شناسی
کتاب «قانون» را استخراج کرده و
کتاب جداگانه‌ای را در این موضوع تحریر نموده است. وی در این باره می‌گوید: «فهذه مفردات استخرجتها من
کتاب «القانون» لابی علی بن سینا لئلا ینسانی من نظر الیها فی الدعاء و المرجو من الله تعالی ان یغفر لی و لوالدی یوم الجزاء، لانه تعالی کثیر العفو و العطاء و انا العبد الفقیر الی الملک العلام الصمد سلیمان بن احمد عفی عنها بلطفه السرمد .
کتاب، دارای ۲۸ فصل است که این فصول، مطابق ترتیب حروف ابجد (ا، ب، ج، د، ه، و، ز، ح، ط، ی، ک، ل، م، ن، س، ع، ف، ص، ق، ر، ش، ت، ث، خ، ذ، ض، ظ، غ)، منظم شده‌اند.
سلیمان بن احمد ، بدون شماره گذاری تکه‌هایی از بخش ادویه شناسی
کتاب قانون را کنار هم چیده و این
کتاب را تحریر نموده است.البته وی بسیاری از ادویه مفرده قانون را هم
ذکر نکرده است و گویا علاوه بر استخراج مفردات ادویه، این بخش از قانون را مختصر نیز نموده است. البته او گاه، مطالبی را هم نقل می‌کند که نشانی از آنها در قانون نمی‌یابیم.در این اثر، ابتدا مفرد مورد نظر معرفی می‌شود، سپس
ماهیت آن، محل یافتن آن،
طبیعت آن و فوائد و خواص آن بیان می‌شود.
در بیان خصوصیات این اثر که در حقیقت بخشی از
کتاب قانون است، همان چیزی را باید بگوییم که در بیان خصوصیات
کتاب قانون می‌گوییم.این بخش از قانون دو خصوصیت ممتاز دارد:
اول آنکه منبعی جامع برای شناسایی ادویه مفرده است. این جامعیت با مقایسه این بخش از قانون با بسیاری دیگر از
کتاب‌هایی که قبل از قانون به نگارش درآمده است، به خوبی روشن می‌شود؛
کتاب‌هایی همانند
کتاب «
الحشائش» تالیف دیسقوریدوس و یا «المقالة فی الادویة المفردة» نگاشته جالینوس و یا «جوامع
کتاب الادویة المفردة»
جالینوس که
ثابت بن قره آن را تحریر نموده است.
دوم آنکه علی رغم جامعیت این بخش از قانون، از ذکر بسیاری از
گیاهان و مفرداتی که کمیاب اند و یا ماهیت آنها به درستی معلوم نیست، پرهیز شده است. هم چنین از ذکر خواص نادرست آنها- آن هم تنها بر اساس شنیده‌ها و گفته‌های عوامانه- اجتناب شده است؛ بنابراین، این اثر در عین جامعیت، اثری مختصر است. مقایسه حجم این اثر با بسیاری از آثار دیگر همچون
اختیارات بدیعی، صدق مدعای ما را تایید می‌کند.شاید انگیزه سلیمان بن احمد از استخراج ادویه مفرده از
کتاب قانون و نگارش اثری تحت این عنوان هم به خاطر همین دو خصوصیت باشد.
این اثر به اهتمام مهند عبد الامیر اعسم و بر اساس
نسخه خطی موجود در کتابخانه دانشگاه
بغداد تصحیح و تحقیق شده است.محقق این اثر، ابتدا مقدمه‌ای کوتاه پیرامون جایگاه
داروشناسی در
طب سنتی ، مهم‌ترین
کتاب‌های نگاشته شده پیرامون داروشناسی و شیوه تصحیح این اثر، نگاشته است.در تصحیح این اثر هم با حواشی‌ای که بر
کتاب افزوده و در آخر اثر آمده، به مواضع
اختلاف این اثر با
کتاب قانون اشاره می‌کند. علاوه بر این، به جایگاه هر مفرد (جلد و صفحه) در قانون اشاره می‌کند و گاه کلماتی را از متن قانون به این اثر می‌افزاید.در آخر نیز فهرست
اعلام و فهرست ادویه را تدوین و تنظیم نموده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
