الاجتهاد و التقلید (التعلیقة علی معالم الاصول)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تعلیقة علی معالم الاصول (الاجتهاد و التقلید)» اثر
آیة الله سید علی موسوی قزوینی، از تعلیقات و شروح مفصل کتاب
معالم الاصول می‌باشد که در
قرن سیزدهم نگارش یافته است.
جلد ۷ کتاب تماما به مسایل، مبانی نظری و استدلال‌های مربوط به
اجتهاد و تقلید اختصاص دارد و از مفصل‌ترین تعلیقات و کتبی است که درباره فروعات این مبحث، تحقیق و تدقیق نظری انجام داده است.
شرح مباحث کتاب معالم و بررسی جوانب هر موضوع و حل معضلات نظری است که در عبارات متن آمده است.
متن معالم در بالای صفحه و تعلیقات آن در ذیل قرار گرفته است. این تعلیقات بیش از هر چیز شامل تتبعات مفصل شارح و استخراج اقوال و عبارات اصولیان و پاسخ به اشکالات و تحریر محل نزاع در هر مبحث می‌باشد.
شارح حتی گاهی از
مباحث اصولی خارج شده و
احادیث و اخبار اخلاقی و نکات اجتماعی طرح می‌کند.
ویژگی دیگر این اثر، پوشش دادن به اختلافات مربوط به نظریه انفتاح و
انسداد باب اجتهاد و نیز رد اقوال و نظریات اخباریان می‌باشد.
نظریه‌های اخباریان با استناد به اقوال صاحب فوائد المدینة بررسی و نقد شده و از مشروعیت اجتهاد و مکتب اصولیان دفاع شده است.
بعد از نقل عبارت صاحب معالم در تعریف
اجتهاد از نظر لغوی و اصطلاحی، شارح ابعاد این تعریف را با تبیین مفاهیم و توصیف گرهایی مانند استفراغ الوسع،
ظن و تحصیل ظن و
حکم شرعی روشن ساخته است.
در ذهنیت صاحب معالم، ظاهرا دفاع از انسداد و حجیت مطلق ظن وجود دارد زیرا تحصیل ظن به طور کلی، هدف و وظیفه
مجتهد است.
شارح به تفصیل اشکالات این تعریف و اهمیت قیود و صفات مطرح شده را بررسی کرده و پاسخ داده است. سپس ادله اخباریان در عدم مشروعیت اجتهاد و اقوال مختلف آنها بررسی و رد شده است.
مسئله دیگر عدم جواز تقلید توسط مجتهد مطلق است اما اینکه آیا
مجتهد متجزی نیز بی نیاز از تقلید است یا نه، وی با گشت و گذار در اقوال، ابعاد این موضوع را کنکاش کرده است. در ادامه به تفصیل از اجتهاد
متجزی و دلایل مخالفان و موافقان آن بحث شده است.
مبحث بعدی به شرایط اجتهاد، علومی که مقدمه رسیدن به اجتهاد قرار می‌گیرند و ارتباط هر کدام از
علوم اسلامی با
علم اصول، اختصاص یافته است.
در موضوع بعدی از تخطئه و تصویب، بحث و جوانب آن بررسی شده است. به طور معمول این مبحث به اصابت و عدم اصابت رای مجتهد با واقع و
نفس الامر مرتبط است و به
احکام شرعی اختصاص دارد اما در این کتاب به تفصیل از تصویب و تخطئه در مسایل عقلی، مسایل اصولی، عقلیات فرعی، شرعیات ضروری و در موضوعات خارجی بحث شده است و مثال‌ها و ثمرات و نتایج این مبحث ارزیابی شده است.
مسئله تبدل رای مجتهد تحت عنوان وجوب تجدید النظر و عدمه مطرح شده است. سپس مبحث تقلید،
احکام، مسایل و جنبه‌های نظری تقلید و مناسبات آن با اجتهاد مطرح شده است.
مهم‌ترین مبحث، در بخش تقلید بعد از ارائه تعاریف لغوی و اصطلاحی و دفاع از مشروعیت آن، به دو موضوع بر می‌گردد یکی موضوع تقلید و قلمرو آن و بررسی ادله و مبانی وجوب آن در فروع و
احکام و نیز بحث از تقلید در عقاید و موضوع دیگر به تقلید از اعلم و تبیین
شرط اعلمیت و ارتباط آن با دیگر شروط مربوطه می‌باشد.
در این میان در مورد عدول از تقلید و جواز تبعیض در تقلید،
تقلید از میت و فروعات و
احکام جزیی تری هم بحث شده است. مباحث پایانی به برخی از
احکام مقلد مانند جواز نقض فتوا اختصاص یافته است.
نرم افزار مجموعه جامع فقه اهل البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
