الابنیة عن حقائق الادویة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الابنیة عن حقائق الادویة یا روضة الانس و منفعة النفس»، به
زبان فارسی، کتابی است در مفردات طب که در عهد منصور
بن نوح سامانی (بین سنوات ۳۵۰ تا ۳۶۶ ق)، توسط
موفق بن علی هروی تالیف شده است.
از این کتاب، تنها یک نسخه منحصربه فرد که به خط
علی بن احمد طوسی اسدی، شاعر معروف و سراینده گرشاسب نامه و مؤلف فرهنگ فارسی معروف به لغات اسدی، در ماه
شوال سال ۴۴۷ ق، استنساخ شده است.
مؤلف انگیزه‌اش را از نگارش این اثر چنین بازگو می‌کند: «من کتاب‌های حکیمان پیشین و عالمان طبیبان محدث همه بجستم و هرچه گفته بودند، به تامل نگاه کردم... پس چون بدیدم هرکسی راهی گرفته بود تا قدر غرض خویش، بعضی از ایشان فصل‌هایی بیرون کرده بودند موجز و بعضی نه و نیز آن بعضی شرح تمام نکرده بودند، من خواستم که کتابی بنا کنم و هرچه شناسند اندر او یاد کنم؛ از آن چیزها که استعمال کنند و پس قوت‌هاشان پیدا کنم و فعلشان بگویم به شرحی تمام و به وجهی نیکو که بزرگ‌تر منفعتی و عظیم‌تر خطری این راست»
. وی در ادامه، کتاب را به حاکم سامانی هدیه می‌کند.
کتاب، دارای ۲۹ باب به ترتیب حروف الفبا است و ۵۸۴ کلمه و ماده (از موادی که در مداوا و درمان بیماری‌ها به کار برده می‌شوند) را در بر گرفته است و خواص طبی هریک را بیان نموده است.
مؤلف، در ابتدا ماده مورد نظر را ذکر می‌کند و سپس گونه‌های آن، خواص و مصارف آن را بر می‌شمرد.
این نکته را نیز باید گوشزد کنیم که هرچند مؤلف، این اثر را بر اساس ترتیب حروف الفبا تدوین و تحریر نموده است، ولی رعایت این ترتیب تنها در اولین حرف کلمات است.
کتاب «الابنیة عن حقائق الادویة»، از چند جهت قابل توجه است:
۱. این اثر، یکی از قدیمی‌ترین نگاشته‌های پارسی در
طب سنتی است، بلکه شاید بتوان آن را قدیمی‌ترین نگاشته طب فارسی دانست که به دست ما رسیده است.
۲. از جامعیت نسبی برخوردار است. مؤلف مدعی است که برای تالیف این اثر به همه کتاب‌های پیشینیان نظر انداخته است.
نگاهی به مطالب این اثر، نشان‌گر این است که مدعای مؤلف چندان به گزافه نیست؛ مثلا در ابتدای حرف الف، سخنی از طبیبی هندی با نام سری فرکوادت نقل می‌کند
که ما امروزه کوچک‌ترین مطلبی در باره زندگی او نمی‌دانیم.
۳. دارای فائده ادبی و لغوی است که اهل ادب از آن بهره‌مند خواهند شد.
افزون بر اینها، از آنجا که تنها نسخه این اثر را شاعر مشهور،
اسدی طوسی استنساخ کرده است، رسم الخط و شیوه نگارشی این اثر نیز قابل توجه است.
مرحوم
احمد بهمنیار، استاد دانشگاه
تهران، این کتاب را برای چاپ آماده و مهیا نموده بودند، ولی از آنجا که اجل مهلتی به ایشان نداد، ثمره زحمات ایشان به کوشش آقای
حسین محبوبی اردکانی چاپ و منتشر شد.
آقای حسین محبوبی، علاوه بر این، برای کتاب فهرست‌هایی در باره موضوعات، مواد دارویی، اخلاط و قوا، بیماری‌ها و عوارض و حالات، اندام‌ها، اعمال و آثار بدن و داروها، نام اشخاص، کتاب‌ها، جای‌ها، جانوران، لغات و اصطلاحات، ابزارها، خوراک‌ها، اوزان و مقادیر تدوین و تنظیم نموده‌اند.
پاورقی‌های این اثر، توضیح و شرح واژگان و یا عباراتی است که در متن کتاب آمده است.
این اثر، درسال ۱۳۴۶ ش، توسط انتشارات دانشگاه تهران، در ۴۴۶ صفحه، چاپ و منتشر شده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
