الإفصاح (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الافصاح فی فقه اللغة» تلخیص کتاب «المخصص»
ابن سیده اندلسی است که توسط نویسندگان معاصر حسین یوسف موسی و عبد الفتاح صعیدی انجام پذیرفته است. این اثر در واقع فرهنگ موضوعی لغت است که با صرف هفت
سال وقت در دو جلد منتشر است.
نویسنده، کتاب را به صورت موضوعی در ۱۹ باب مرتب کرده است. هر باب، به موضوعات متعدد دیگری تقسیم شده که الفاظ هم معنا و هم ریشه را دربر می‌گیرد. در این کتاب همچون «المخصص»، پس از ذکر واژه، معنای آن بیان شده، در صورت لزوم به تذکیر و تانیث، جمع اسماء و ریشه آن نیز اشاره شده است. همچنین در بسیاری موارد به ذکر نمونه‌هایی از امثال
عرب ، اشعار،
آیات و
روایات پرداخته است.
استفاده از کتاب «المخصص» که در ۱۵ جلد منتشر شده، به علت مفصل و مطول بودن مطالب، برای دانشجویان و پژوهشگران تا حدی ملال آور بود. این موضوع مولفین را بر آن داشت که کتاب را به گونه‌ای مختصر کنند که هر چند تمام لغات مورد نیاز در آن وجود ندارد اما با توجه به حداقلها، نیاز دانش پژوهان را برطرف کند. برای این مقصود، کتاب را از تعدد مثال‌ها و بیان اختلاف نظرهای بسیار زدودند و نیز بعضی از باب‌ها و عناوین برخی موضوعات آن را عوض کردند. پس از آن با افزودن برخی واژگان از دیگر کتب معتبر لغوی بر غنای آن افزودند.
ابتدا مقدمه‌ای از استاد عباس محمود العقاد و محمود ناصف درباره کتاب ذکر شده است، سپس دو مقدمه که در دو طبع اول و دوم منتشر شده آمده است. این جلد شامل ۱۱ باب در موضوع
انسان و مسائل مربوط به او از قبیل ذیل می‌باشد:
۱. با ۳۳ ریز موضوع دارد، به ترجمه ی واژگانی که مربوط به
آفرینش انسان ، ولادت، تغذیه،
بلوغ ، اجزاء بدن و... می‌پردازد.
۲. با ۱۸ ریز موضوع به ترجمه ی واژگانی که مربوط به اوصاف خلفت ظاهری انسان از قبیل قد، وزن و هیکل و همچنین اوصاف
اخلاق او از قبیل
صفات نیکویی؛ مثل
شجاعت ، تدبیر و وقار و
صفات بد مانند
جهل ،
حمق و
ترس می‌پردازد.
۳. این باب دارای ۵۶ ریز موضوع می‌باشد که به ترجمه ی واژگانی که در کلام و نوشتار و صداها و... استعمال می‌شود پرداخته است.
۴. ابن باب که ۳۵ ریز موضوع دارد به ترجمه ی واژگانی که در مشی و
سفر و حذر و همچنین بیداری و
خواب و... مورد استفاده قرار می‌گیرد می‌پردازد.
۵. با ۲۶ ریز موضوع به ترجمه ی واژگانی که در مورد اقسام فامیلها و نسبت‌ها و اقاریب و خدمه و عبد و اماء و... مورد استفاده قرار می‌گیرد اختصاص دارد.
۶. این باب که ۴۰ ریز موضوع دارد به ترجمه ی واژگانی در مورد اوصاف
زنان و تزویج و زیور آنان پرداخته است.
۷. دارای دو ریز موضوع می‌باشد که در آن به ترجمه ی واژگانی در اقسام پوشش‌ها و کفشها و... پرداخته است.
۸. این باب که شامل ۴ ریز موضوع است به ترجمه ی واژگانی که در انواع نوشیدنی‌ها و خوراکیها و طبخ آنها و همچنین انواع ظروف و نیز خوراکیها پرداخته است.
۹. در ۸۲ ریزموضوع به ترجمه ی واژگانی در انواع امراض، عیوب، داروها و علاجها پرداخته است.
۱۰. در ۷۲ ریز موضوع به ترجمه ی واژگانی در انواع منازل و
قنوات و شهرها و بناها و اثاثیه منزل پرداخته است.
۱۱. دراین باب که دارای ۱۲۷ ریز موضوع است به ترجمه ی واژگانی که در انواع سلاح‌ها و جنگها و مواردی که مرتبط با آن مانند احوال
مرگ و
صفات آن و
کفن و
دفن و گریه‌ها مورد استعمال واقع می‌شود، پرداخته است.
شامل ۸ باب به قرار ذیل می‌باشد:
۱۲. این باب که ۶ ریز موضوع دارد به ترجمه ی واژگانی که در موضوع
اسب ،
استر ،
الاغ ،
شتر ،
گوسفند ،
گاو و آنچه متعلق به چهارپایان مورد استعمال واقع می‌شود پرداخته است.
۱۳. این باب که سه ریز موضوع دارد، به ترجمه ی واژگانی که در موضوع
حیوانات وحشی ، پرندگان، حشرات و... مورد استعمال واقع می‌شود، پرداخته است.
۱۴. این باب که ۷۶ ریز موضوع دارد، به ترجمه ی واژگانی که در موضوع
آسمان و آنچه که در آن است از
خورشید و ماه و ابر پرداخته است.
۱۵. این باب که ۱۵ ریز موضوع دارد، به ترجمه ی واژگانی که در موضوع آبها و آبزیان و چاه‌ها و قناتها و... مورد استعمال واقع می‌شود پرداخته است.
۱۶. این باب که دارای ۵۰ ریز موضوع می‌باشد واژگانی که در موضوع
زمین و آنچه که از جنس زمین است از کوه‌ها و معادن و سنگ‌ها و خاک‌ها و... را ترجمه کرده است.
۱۷. این باب که ۷۵ ریز موضوع دارد واژگانی که در موضوع زمینهایی که مناسب برای زندگی کردن هستند و انواع زمین‌ها و زراعت‌ها و... مورد استعمال واقع می‌شود را ترجمه کرده است.
۱۸. این باب که ۲۷ ریز موضوع دارد به واژگانی که در موضوع انواع نباتات و
درختان میوه و گلها و نخلها و چوب و آتش که مورد استعمال واقع می‌شوند پرداخته است.
۱۹. در ۴۰ ریز موضوع به ترجمه ی واژگانی که در باب
تجارت و اقسام پولها و شغل‌ها و معاملات و مکیل و موزونها مورد استعمال عرب واقع می‌شود، پرداخته است.
این کتاب برای نخستین بار در
سال ۱۳۴۸ ق به همت دار الکتب المصریه در
قاهره منتشر شد. پس از آن کتاب چندین بار به صورت تک و دو جلدی منتشر شد که از آن جمله چاپ حاضر است.
در انتهای کتاب غلطنامه و فهرست موضوعی و معجم مواد ذکر شده است. چون کتاب بر اساس
حروف الفبا تنظیم نشده یافتن ترجمه ی واژگان برای محققان قدری دشوار است؛ لذا با ذکر الفبائی محتویات در آخر کتاب با نام «معجم مواد» کار را برای محقق از جهت یافتن ترجمه ی واژگان بسیار آسان کرده است.
نرم افزار قاموس، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
