اقدامات فرهنگی امام باقر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بهترین موقعیت و شرایط یک نهضت و قیام بزرگ علمی در زمان
امام باقر (علیه‌السّلام) به وقوع پیوست که آن حضرت اقدامات فرهنگی زیادی انجام دادند.
«انا مدینة العلم و علی بابها فمن اراد الحکمة فلیاتها من بابها»
سال‌ها از بیان دلنشین و زیبای
حضرت ختمی مرتبت (صلیالله
علیهوآله
وسلّم) گذشت ولی نه اشخاص توفیق استفاده از این علوم را داشته و نه شرایط
زمان و
مکان و حکومت‌ها اجازۀ بهره برداری از این اقیانونس عظیم و عمیق را داد.
وجود و ظهور یازده
امام بعد از وجود مقدس
امیرالمؤمنین علی (
علیه
السّلام) لطفی بزرگ برای امتی که قدرشناس وجود نازنین، آن
اولیاء الهی نبودند.
بهترین موقعیت و شرایط یک نهضت و قیام بزرگ علمی در زمان
امام باقر (علیه‌السّلام) به وقوع پیوست. در آن شرایطی
شیعه مثل سال‌های پیش از آن حضرت در تنگنا نبود. و این موقعیت باعث شد تا آن
امام به نشر و اشاعۀ حقایق و معارف الهی پرداختند و مشکلات علی را تشریح و جنبش علمی دامنه داری را به وجود آورد و مقدمات تاسیس یک دانشگاه بزرگ
اسلامی را که در دوران امامت فرزند گرامیش
امام صادق (علیه‌السّلام) به اوج رسید، پی ریزی شود.
امام پنجم (
علیه
السّلام) در علم، زهد، عظمت و فضیلت سر آمد همۀ بزرگان
بنی هاشم عصر خویش بود و مقام بزرگ علمی و اخلاقی او مورد تصدیق دوست و
دشمن بود.
لقب آن حضرت «
باقر» است که حضرت رسول اکرم (صلیالله
علیهوآله
وسلّم) به ایشان عطا فرمود و در مورد ایشان فرمودند:
«
یبقر العلم
بقرا»
«او می‌شکافد علم دین را شکافتنی»
آن حضرت را
باقر گفتند چرا که آن حضرت شکافندۀ علوم اولین و آخرین بود. این مقام علمی او باعث شده تا افراد زیادی برای سیراب شدن چشم‌های جوشان دانش و
معارف او از نقاط دور به سوی او روانه شوند، به نحوی که روایت و راویان از او بسیار شدند.
به قدری روایات و احادیث در زمینۀ مسائل و احکام
اسلامی، تفسر، تاریخ
اسلام و انواع علوم، از آن حضرت به یادگار مانده است که تا آن روز از هیچ یک از فرزندان
امام حسن (علیه‌السّلام) و
امام حسین (علیه‌السّلام) به جا نمانده بود.
جابر جعفی که از موثقین راویان و اعاظم ناقلین احادیث می‌باشد می‌گوید:
«عندی خمسون الف حدیث، ما حدثت منها شیئا، کلها عن النبی (صلیالله
علیهوآله
وسلّم) من طریق اهل البیت.
«نزد من پنجاه هزار حدیث موجود می‌باشد که من یکی از آن‌ها را هم بیان ننموده‌ام، همۀ آن احادیث از پیغمبر اکرم (صلیالله
علیهوآله
وسلّم) است از طریق اهل بیت علیهم
السّلام».
و محمد بن
مسلم هم از حضرت
امام باقر سی هزار حدیث روایت کرده است.
کتب و مؤلفات دانشمندان و مورخان
اهل تسنن مانند:
طبری،
بلاذری،
سامرا،
خطیب بغدادی، ابونعیم اصفهانی، و کتبی مانند: موطا مالک،
سنن ابی داود،
مسند ابی حنیفه،
مسند مروزی،
تفسیر نقاش،
تفسیر زمخشری و ده‌ها کتاب دیگر که از مهم‌ترین کتب جهان تسنن است، پرواز سخنان پر
مغز پیشوای پنجم است و همه جا جملۀ «قال محمد بن علی» و یا «قال محمد
الباقر» به چشم می‌خورد.
قدرت امام در دانش و علوم مختلف به حدی بود که زبان دانشمندان از دوست و دشمن را به اعتراف گشود.
ابن حجر هیتمی در صواعق محرقه گفته:
«محمدباقر به اندازه‌ای گنج‌های پنهان معارف و دانش‌ها را آشکار ساخته، حقایق احکام و حکمت‌ها و لطایف دانش‌ها را بیان نموده که جز بر عناصر بی بصیرت یا بد سرپرست پوشیده نیست و از همین جاست که وی را شکافنده و جامع علوم و برافرازندۀ پرچم دانش خوانده‌اند»
عبدالله بن عطاء که یکی از شخصیت‌های برجسته و از دانشمندان بزرگ عصر
امام بود می‌گوید:
«من هرگز دانشمندان
اسلام را در هیچ محفل و مجمعی به اندازۀ محفل
محمد بن علی (علیه‌السّلام) از نظر علمی حقیر و کوچک ندیدم. من حکم بن عتیبه را که در علم و
فقه، مشهور آفاق بود، دیدم که در خدمت محمدباقر مانند کودکی در برابر استادی؟ ؟؟، زانوی
ادب بر زمین زده، شیفته و مجذوب کلام و شخصیت او گردیده بود».
امام محمدباقر (
علیه
السّلام) در سخنان خود، اغلب به
آیات قرآن مجید استناد نمود، از کلام خدا مشاهده می‌آورد و می‌فرمود: هر مطلبی گفتم، از من بپرسید که در کجای قرآن است تا آیۀ مربوط به آن موضوع را معرفی کنم.
رجال و شخصیت‌های بزرگ علمی آن روز و همچنین عده‌ای از یاران پیامبر (صلیالله
علیهوآله
وسلّم) ، که هنوز در قید حیات بودند، از محضر آن
امام همام استفاده می‌کردند. «جابر بن یزید جعفی» و «کیسان سجستانی» (از تابعین) و فقهایی مانند: «
ابن مبارک»، «زهری»، «اوزاعی»، «
ابوحنیفه»، «مالک»، «
شافعی» و «زیاد بن متدر نهدی» از آثار علمی او بهره مند شده و سخنان آن حضرت را بی واسطه و گاه با چند واسطه، نقل نموده‌اند.
حضرت
باقر (
علیه
السّلام)
شاگردان برجسته‌ای در زمینه‌های مختلف تربیت کرد. شخصیت‌های بزرگی همچون: محمد بن
مسلم،
ابو بصیر، برید بن معاویۀ عجلی، زرارة بن اعین و حمران بن اعین، جابر بن یزید،
هشام بن سالم،
سدیر صیرفی،
اعمش و معروف بن خر بود. و از تربیت یافتگان مکتب آن حضرتند. و پس از حضرت، در محضر حضرت
امام جعفر صادق (
علیه
السّلام) مقام والاتری را حائز بوده‌اند. حضرت صادق (
علیه
السّلام) بر ایشان نظر عطوفت و
رحمت را نموه، و با احترام و ملایمت و مرافقت سلوک می‌فرمود.
شاگردان مکتب
امام باقر (
علیه
السّلام) سر آمد فقها و محدثان زمان بودند و در میدان رقابت علمی بر فقها و قضات غیر شیعی برتری قابل توجهی داشتند. آثار درخشان علمی پیشوای پنجم و
شاگردان برجسته‌ای که مکتب بزرگ وی تحویل جامعۀ
اسلامی داد، پیشگویی پیامبر
اسلام (صلیالله
علیهوآله
وسلّم) را عینیت بخشید.
رسول خاتم (صلیالله
علیهوآله
وسلّم) در مورد
امام باقر (
علیه
السّلام) به جابر فرمودند:
«.... او درهای دانش را به روی مردم خواهد گشود»
این بخشش علمی
امام باقر (
علیه
السّلام) و ادامۀ آن توسط فرزندش
امام صادق (
علیه
السّلام) باعث رشد و ترقی و تعالی جامعۀ
اسلامی و باعث افتخار و حقانیت
شیعه گردید.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله«اقدامات فرهنگی امام باقر». [[رده:تاریخ زندگانی
امام باقر] ]
