اعراض از حکمت (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حکمت، مفهومی بسیار مهم در فرهنگ‌های گوناگون، با بار معنایی غنی فلسفی و دینی می‌باشد.
اعراض
بنی اسرائیل، از تعالیم حکمت آمیز
عیسی علیه‌السلام، موجب عذاب دردناک برای آنان شد، همانطور که در قرآن می‌فرماید:
«ولما جاء عیسی بالبینـت قال قد جئتکم بالحکمة..؛
و چون عيسى دلايل آشكار آورد گفت به راستى براى شما
حکمت آوردم و تا درباره بعضى از آنچه در آن اختلاف مى‌كرديد برايتان توضيح دهم پس از خدا بترسيد و فرمانم ببريد.» • «فاختلف الاحزاب من بینهم فویل للذین ظـلموا من عذاب یوم الیم؛
تا (آنكه) از ميان‌شان احزاب دست به اختلاف زدند پس واى بر كسانى كه
ستم كردند از عذاب روزى دردناك.»
نخست مى‌فرماید: (هنگامى که عیسى با در دست داشتن بینات (
معجزات و آیات الهى ) آمد، گفت: من براى شما حکمت آورده‌ام و آمده‌ام تا بعض امورى را که در آن پیوسته اختلاف دارید براى شما تبیین کنم)(و لما جاء عیسى بالبینات قال قد جئتکم بالحکمة و لابین لکم بعض الذى تختلفون فیه).
به این ترتیب سرمایه عیسى (بینات) یعنى
آیات الهی و معجزات بود که از یکسو حقانیت او را تبیین مى‌کرد، و از سوى دیگر حقایق مربوط به مبداء و
معاد و نیازهاى زندگى بشر را.
در این عبارت حضرت مسیح (علیه السلام) محتواى دعوت خود را (حکمت) توصیف مى‌کند، و مى‌دانیم ریشه اصلى (حکمت) به معنى (جلوگیرى کردن از چیزى به منظور اصلاح آن) است، و سپس به تمام عقائد
حق، و برنامه‌هاى صحیح زندگى که
انسان را از هرگونه انحراف در ایمان و عمل بازمى‌دارد، و به تهذیب نفس و
اخلاق او مى‌پردازد، اطلاق شده است، و به این ترتیب حکمت در اینجا معنى وسیعى دارد که هم (
حکمت علمی) را مى‌گیرد و هم (
حکمت عملی) را این حکمت علاوه بر این‌ها هدف دیگرى نیز به دنبال دارد و آن برطرف ساختن اختلافاتى است که وجود آنها نظام
جامعه را به هم مى‌ریزد، و مردم را سرگردان و بیچاره مى‌کند، و لذا حضرت مسیح در متن سخنانش روى این مسأله تکیه مى‌نماید.
در
قرآن، پیروی از هوای نفس، عامل رویگردانی از تعالیم حکمت آمیز و پندگیری از آنها شمرده شده است:
«وکذبوا واتبعوا اهواءهم وکل امر مستقر• ولقد جاءهم من الانباء ما فیه مزدجر• حکمة بــلغة فما تغن النذر.
و به تكذيب دست زدند و هوس‌هاى خويش را دنبال كردند و(لى) هر كارى را (آخر) قرارى است•و قطعا از
اخبار آنچه در آن مايه انزجار (از كفر) است به ايشان رسيد•حكمت بالغه (حق اين بود) ولى هشدارها
سود نكرد.»
کلمه (مزدجر) مصدر میمى و به معناى پند‌گیرى است، و جمله (من الانباء) بیان همان چیزى است که در آن
عبرت و پند گیرى و مزدجر است، و مراد از آن (انباء)،
اخبار امت‌هاى گذشته‌اى است که هلاک شدند، و یا
مقصود اخبار روز قیامت است، و هر دو وجه را احتمال داده‌اند، و از ظاهر این آیت را با بیان
خبرهاى روز قیامت و سپس با
خبرهاى عده‌اى از امت هلاک شده تعقیب کرده، بر مى‌آید که مراد از
اخبارى که در آن عبرت و مزدجر هست، همه
اخبار مذکور است.
حِکمَةُ بَلِغَةٌ فَمَا تُغْنِ النُّذُرُ
(حکمت) به معناى کلمه حقى است که از آن بهره‌بردارى شود، و کلمه (بالغه) از ماده بلوغ است که به معناى رسیدن هر رونده‌اى است به آخرین حد مسافت، ولى به طور
کنایه در تمامیت و کمال هر چیزى هم استعمال مى‌شود، پس (حکمت بالغه) آن حکمتى است که کامل باشد، و از ناحیه خودش نقصى و از جهت اثرش کمبودى نداشته باشد.
و حرف (فاء) در جمله (فما تغن النذر) فاى فصیحه است که از حذف شدن جزئیاتى
خبر مى‌دهد، جزئیاتى که گفتار متفرع بر آنها است، و کلمه نذر جمع نذیر و نذیر یا به معناى منذر و بیم رسان است، و یا به معناى انذار و بیم رساندن است، و هر دو معنا صحیح است، هر چند معناى اول به فهم نزدیک‌تر است.
و معناى آیه این است که: این قرآن و یا آنچه به سوى آن
دعوت مى‌کند، حکمتى است بالغ، ولى آن را تکذیب کرده دنبال هواهاى نفسانى خود را گرفتند، و در نتیجه منذرین و یا انذارها سودى به حال‌شان نبخشید.
رویگردانی از تعالیم حکیمانه
دین ابراهیم علیه‌السّلام و
اسلام، نشانه سفاهت و
جهل شمرده شده است، همانطور که در قرآن می‌فرماید:
«واذ یرفع ابرهیم القواعد من البیت... • ربنا... وارنا مناسکنا... • ربنا وابعث فیهم رسولا منهم... ویعلمهم الکتـب والحکمة... • و من یرغب عن ملة ابرهیم الا من سفه نفسه..؛
و هنگامى كه ابراهيم و
اسماعیل پايه‌هاى خانه (
کعبه) را بالا مى‌بردند (مى‌گفتند) اى پروردگار ما از ما بپذير كه در
حقیقت تو شنواى دانايى• پروردگارا ما را تسليم (فرمان) خود قرار ده و از
نسل ما امتى فرمانبردار خود (پديد آر) و آداب دينى ما را به ما نشان ده و بر ما ببخشاى كه تويى توبه‌پذير مهربان• پروردگارا در ميان آنان فرستاده‌اى از خودشان برانگيز تا
آیات تو را بر آنان بخواند و كتاب و حكمت به آنان بياموزد و پاكيزه‌شان كند زيرا كه تو خود شكست‌ناپذير حكيمى• و چه كسى جز آنكه به سبك‌مغزى گرايد از آيين ابراهيم روى برمى‌تابد و ما او را در اين دنيا برگزيديم و البته در
آخرت (نيز) از شايستگان خواهد بود.»
فرهنگ قرآن،مرکز فرهنگ و معارف قرآن،برگرفته از مقاله «اعراض از حکمت».
