اعراب القرآن (ابن نحاس)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این تفسیر را، ابو
جعفر احمد بن محمد بن اسماعيل
بن يونس مرادى متوفاى ۳۳۸ قمرى معروف به ابن نحاس(
نحاس) نگاشته است.
اعراب القرآن به زبان عربی می‌باشد و اولین کتابی است که در زمینه
نحو قرآن با این عمق و سطح علمی بدست ما رسیده است.
۱- تمامی قرآن را در بر دارد
۲- به مباحث
اعراب کامل قرآن،
قرائت‌هایی که نیاز به تبیین اعرابی دارد، اختلاف
نحویین و معانی مختلف وجوه نحوی و شرح آنها، پرداخته است.
۳- به لغات و دیدگاه‌های مختلف آن نیز اشاراتی دارد.
۳- وی اقوال بسیاری از علمای لغت را که از اساتید خود یا کتب آنها دیده بود، نقل می‌نماید.
۴- موقف و موضع او تماما موقف مکتب اهل بصره است. او در جای جای کتابش به رد آرای مکتب کوفه در اعراب قرآن پرداخته است. با این حال در پاره‌ای از موارد نیز آراء مکتب
بصره را نپذیرفته است.
۵- شواهد مؤلف در این کتاب ۱- اشعار موثق (۶۰۲ شاهد)، از شعرای عصر جاهلی، اسلامی و اموی، ۲- احادیث معتبر نبوی (۱۶۸ شاهد) ۳- امثال و اقوال دیگر، می‌باشد.
۶- ضوابطی نیز که در زمینه قراءات رعایت نموده، عبارتند از: ۱) موافقت قاریان با علم عربی، ۲) آنچه مورد توافق جماعت و عامه است. ۳) موافقت قاریان با
رسم الخط مصحف.
۷- ابو
جعفر در تالیف کتاب خود پیش از هر چیز از آثار
سیبویه و کتاب العین (خلیل
بن احمد)، مسائل الکبر (
اخفش سعید
بن سعده)، معانی القرآن (
زجاج)، معانی القرآن، المصادر، المقصور و الممدود (
فراء م ۲۰۷ ق)، کتاب القراآت (ابو عبیده قاسم
بن سلام م ۲۲۴ ق)، الغریب المصنف (ابو عبید)، کتاب القراآت (ابن سعدان نحوی، م ۲۳۱ ق) بهره گرفته است. در کنار آن، از اساتید خود نیز نقل می‌نماید مانند: بکر
بن سهل دمیاطی، نسائی،
طحاوی، ابو الحسن
احمد بن سعید دمشقی، ابو القاسم عبدالله
بن محمد بغوی و تفسیر طبری.
گفتیم که اعراب القرآن آراء اعلام مذهب بصری در نحو، لغت و قراآت را در بر دارد، آنان عبارتند از: ابو عمرو
بن العلاء، یونس،
قطرب،
اخفش، ابو عبیده ابن الاعرابی،
مازنی،
ابو حاتم سجستانی،
زجاج،
خلیل بن احمد و
سیبویه. از میان کوفیون به اقوال این افراد بیشتر می‌پردازد:
کسائی، ثعلب، فراء و
ابن سکیت.
روش کلی وی به این شکل می‌باشد که با عنوان «شرح اعراب سورة...» آغاز می‌کند، سپس قطع یا آیه مورد نظر را به ترتیب مصحف آورده، کلمات و جمله‌ها را یکی پس از دیگری از جهت اعراب بررسی می‌نماید و وجوه گوناگون آن را بیان می‌دارد، و در جای خود به
قرائت کلمه نیز می‌پردازد.
ابن نحاس، «معانی القرآن» را پیش از «اعراب القرآن» نوشته است، بنابر این در موارد زیادی به آن احاله می‌نماید.
این کتاب قبلا به کوشش زهیر غازی زاهد تصحیح و مقدمه نویسی شده و از سوی «عالم الکتاب» در
بیروت در سال ۱۴۰۸ ق ۱۹۸۸ م در چهار مجلد به طبع رسیده است.
نسخه حاضر با تصحیح، تعلیق، پاورقی و مقدمه نویسی عبد المنعم خلیل ابراهیم در ۵ مجلد به قطع وزیری از سوی منشورات
محمد علی بیضون، دار الکتب العلمیه بیروت در چاپ اول به سال ۱۴۲۱ ق و ۲۰۰۱ م، عرضه شده است.
محقق، بعد از مقدمه‌ای در زندگینامه و تالیفات ابن نحاس، تاریخچه‌ای از مباحث اعراب القرآن و مشهورترین مؤلفین این علم بیان داشته است.
مؤلف نیز در مقدمه‌ای کوتاه موارد بحث شده در کتاب را همراه با روش خود، متذکر شده است.
پاورقی‌ها توسط محقق انجام گرفته و شامل ذکر منابع اقوال،
قرائتها، شواهد و رجال شناسی می‌باشد. فهرست محتویات هر جلد در آخر آن قرار دارد. و فهرستی از مصطلحات به کار برده در کتاب ابتدای جلد اول می‌باشد.
۱- مقدمه محقق «اعراب القرآن» ج۱ و سایر مجلدات آن
۲- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی بهاء الدین خرمشاهی ص۲۵۹ و ص۲۲۱۸
نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
