• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اعتصام (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: اعتصام (مفردات‌قرآن).


اعتصام از عصم به معنای تمسک و چنگ زدن به چیزی است.در این مدخل از واژه «اعتصم» و مشتقات آن و «استمسک» استفاده شده است.


اعتصام (از عصم) به معنای تمسک و چنگ زدن (به چیزی) است.
[۱] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۲، ص۴۰۵.    
در این مدخل از واژه «اعتصم» و مشتقات آن و «استمسک» استفاده شده است.

۱.۱ - لزوم اعتصام

لزوم اعتصام مؤمنان به خداوند: «وجاهدوا فی اللـه حق جهاده هو اجتباکم وما جعل علیکم فی الدین من حر جملة ابیکم ابر اهیم هو سماکم المسلمین من قبل وفی هـذا لیکون الر سول شهیدا علیکم وتکونوا شهداء علی الناس فاقیموا الصلاة وآتوا الزکاة واعتصموا باللـه هو مولاکم فنعم المولی ونعم النصیر : و در راه خدا جهاد کنید، و حق جهادش را ادا نمایید! او شما را برگزید، و در دین (اسلام) کار سنگین و سختی بر شما قرار ندارد؛ از آیین پدرتان ابراهیم پیروی کنید؛ خداوند شما را در کتابهای پیشین و در این کتاب آسمانی «مسلمان» نامید، تا پیامبر گواه بر شما باشد، و شما گواهان بر مردم! پس نماز را برپا دارید، و زکات را بدهید، و به خدا تمسک جویید، که او مولا و سرپرست شماست! چه مولای خوب، و چه یاور شایسته‌ای! »
[۲] حج/سوره۲۲، آیه۷۸.    

به باور امام‌ خمینی اعتصام همان پناه بردن و تمسک جستن به حبل‌الله است. حبل‌الله همه دستورات دینی است که انسان را به خداوند نزدیک می‌کند.
[۳] خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۱۰، ص۵۳۳-۵۳۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
[۴] خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۴۲۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
به اعتقاد امام ‌خمینی حبل‌الله، قرآن و پیامبر می‌باشند البته ایشان طبق برخی روایات، حبل‌الله را علی (علیه‌السلام) معرفی می‌کند به دو دلیل: ۱- راه قرآن و پیامبر و راه علی بن ابیطالب از یکدیگر جدا نیست. ۲- هرکدام از اینها می‌تواند یکی از مصادیق ریسمان الهی باشد، ازاین‌رو با یکدیگر تضاد ندارد.
[۵] خمینی، روح الله، کشف الاسرار، ص۱۳۹-۱۴۰، تهران، بی‌تا.
امام‌ خمینی دستور آیه «و اعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا» را دستور محکم نجات‌بخش قرآن کریم می‌داند که باید نصب ‌العین خود قرارداد و از تفرقه و اختلاف پرهیز نمود.
[۶] خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۳، ص۳۱۸-۳۱۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
امام ‌خمینی معتقد است این آیه یک پیام مرکب از امرونهی است، امری که دستور به تمسک به حبل‌الله می‌دهد و نهی‌ای که از تفرقه باز می‌دارد و امر، مقدمه و شرط تحقق واقعی عدم تفرقه است.
[۷] خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۴۲۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
[۸] خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۴۷۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
به اعتقاد امام ‌خمینی اگر جامعه مسلمین با هم اختلاف داشته باشند و آن جهت الهی که خدای متعال امر کرده یعنی اعتصام بحبل ‌الله، فراموش شود در این ‌صورت عنایت الهی مشمول جامعه نشده و دچار تفرقه می‌شوند.
[۹] خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۲۱۶-۲۱۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
البته دستور خداوند تنها اتحاد و اجتماع صرف نیست و انبیاء نیامدند که مردم را در امور با هم مجتمع کنند بلکه انبیاء آمدند که همه را در راه حق مجتمع کنند یعنی به دین و اسلام معتصم شوند.
[۱۰] خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۹، ص۱۳۱-۱۳۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
امام خمینی یکی از شرایط خروج از مهجوریت قرآن را عمل به آیه اعتصام می‌داند
[۱۱] خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۱۶، ص۳۸-۳۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
چنان‌که حل مشکلات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را در سایه اتحاد و اعتصام به حبل‌الله می‌داند.
[۱۲] خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۱۳، ص۲۷۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
به باور امام خمینی اعتصام به حبل‌الله یعنی بالارفتن و ترقی. یعنی موجودات به دستگیری عالم غیب به‌تدریج از تنزلات و قعر ظلمت نقص به نورانیت و کمال ارتقا بیابند.
[۱۳] خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۲۶۵-۲۶۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    


۱.۲ - پیروی از پیامبر

پذیرش آیات الهی و پیروی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، از مصادیق اعتصام به خدا: «وکیف تکفر ون وانتم تتلی علیکم آیات اللـه وفیکم ر سوله ومن یعتصم باللـه فقد هدی الی صر اط مستقیم : و چگونه ممکن است شما کافر شوید، با اینکه (در دامان وحی قرار گرفته‌اید، و) آیات خدا بر شما خوانده می‌شود، و پیامبر او در میان شماست؟! (بنابر این، به خدا تمسک جویید! ) و هر کس به خدا تمسک جوید، به راهی راست، هدایت شده است.»
[۱۴] آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۱.    
«من یعتصم بالله» به منزله کبرای کلی برای جمله «و انتم تتلی علیکم آیات الله و فیکم رسوله» است؛ بنابراین، پیروی از آیات الهی و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، اعتصام به خدا است که هدایت را در پی دارد.
[۱۵] طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۶۹.    


۱.۳ - ولایت خداوند

ولایت خداوند بر مؤمنان، علت لزوم اعتصام آنان به او: «وجاهدوا فی اللـه حق جهاده هو اجتباکم وما جعل علیکم فی الدین من حر جملة ابیکم ابر اهیم هو سماکم المسلمین من قبل وفی هـذا لیکون الر سول شهیدا علیکم وتکونوا شهداء علی الناس فاقیموا الصلاة وآتوا الزکاة واعتصموا باللـه هو مولاکم فنعم المولی ونعم النصیر : و در راه خدا جهاد کنید، و حق جهادش را ادا نمایید! او شما را برگزید، و در دین (اسلام) کار سنگین و سختی بر شما قرار ندارد؛ از آیین پدرتان ابراهیم پیروی کنید؛ خداوند شما را در کتابهای پیشین و در این کتاب آسمانی «مسلمان» نامید، تا پیامبر گواه بر شما باشد، و شما گواهان بر مردم! پس نماز را برپا دارید، و زکات را بدهید، و به خدا تمسک جویید، که او مولا و سرپرست شماست! چه مولای خوب، و چه یاور شایسته‌ای! »
[۱۶] حج/سوره۲۲، آیه۷۸.    
جمله «هو مولیـکم» می‌تواند به منزله تعلیل برای «واعتصموا بالله» باشد؛ یعنی به خدا اعتصام کنید؛ زیرا او مولا و سرپرست شما است.
[۱۷] طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۴، ص۴۱۳.    




۲.۱ - رحمت خدا

اعتصام به خدا، سبب برخورداری از رحمت او: «فاما الذین آمنوا باللـه واعتصموا به فسیدخلهم فی ر حمة منه وفضل ویهدیهم الیه صر اطا مستقیما : اما آنها که به خدا ایمان آوردند و به (آن کتاب آسمانی) چنگ زدند، بزودی همه را در رحمت و فضل خود، وارد خواهد ساخت؛ و در راه راستی، به سوی خودش هدایت می‌کند.»
[۱۸] نساء/سوره۴، آیه۱۷۵.    


۲.۲ - فضل خدا

اعتصام به خدا، زمینه ساز برخورداری از فضل خداوند: «فاما الذین آمنوا باللـه واعتصموا به فسیدخلهم فی ر حمة منه وفضل ویهدیهم الیه صر اطا مستقیما : اما آنها که به خدا ایمان آوردند و به (آن کتاب آسمانی) چنگ زدند، بزودی همه را در رحمت و فضل خود، وارد خواهد ساخت؛ و در راه راستی، به سوی خودش هدایت می‌کند.»
[۱۹] نساء/سوره۴، آیه۱۷۵.    


۲.۳ - قرار گرفتن در زمره مؤمنان

اعتصام به خداوند، سبب قرار گرفتن انسان در زمره مؤمنان: «الا الذین تابوا واصلحوا واعتصموا باللـه واخلصوا دینهم للـه فاولـئک مع المؤمنین وسوف یؤت اللـه المؤمنین اجر ا عظیما : مگر آنها که توبه کنند، و جبران و اصلاح نمایند، به (دامن لطف) خدا، چنگ زنند، و دین خود را برای خدا خالص کنند؛ آنها با مؤمنان خواهند بود؛ و خداوند به افراد با ایمان، پاداش عظیمی خواهد داد.»
[۲۰] نساء/سوره۴، آیه۱۴۶.    


۲.۴ - مصونیت از ارتداد

اعتصام مؤمنان به خداوند، سبب مصون ماندن آنان از کفر و ارتداد:
۱. «یا ایها الذین آمنوا ان تطیعوا فر یقا من الذین اوتوا الکتاب یر دوکم بعد ایمانکم کافر ین: ‌ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر از گروهی از اهل کتاب، (که کارشان نفاق افکنی و شعله ورساختن آتش کینه و عداوت است) اطاعت کنید، شما را پس از ایمان، به کفر بازمی گردانند.»
[۲۱] آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۰.    

۲. «وکیف تکفر ون وانتم تتلی علیکم آیات اللـه وفیکم ر سوله ومن یعتصم باللـه فقد هدی الی صر اط مستقیم : و چگونه ممکن است شما کافر شوید، با اینکه (در دامان وحی قرار گرفته‌اید، و) آیات خدا بر شما خوانده می‌شود، و پیامبر او در میان شماست؟! (بنابر این، به خدا تمسک جویید! ) و هر کس به خدا تمسک جوید، به راهی راست، هدایت شده است.»
[۲۲] آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۱.    


۲.۵ - هدایت

اعتصام به خدا، درپی دارنده هدایت به صراط مستقیم:
۱. «وکیف تکفر ون وانتم تتلی علیکم آیات اللـه وفیکم ر سوله ومن یعتصم باللـه فقد هدی الی صر اط مستقیم : و چگونه ممکن است شما کافر شوید، با اینکه (در دامان وحی قرار گرفته‌اید، و) آیات خدا بر شما خوانده می‌شود، و پیامبر او در میان شماست؟! (بنابر این، به خدا تمسک جویید! ) و هر کس به خدا تمسک جوید، به راهی راست، هدایت شده است.»
[۲۳] آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۱.    

۲. «فاما الذین آمنوا باللـه واعتصموا به فسیدخلهم فی ر حمة منه وفضل ویهدیهم الیه صر اطا مستقیما : اما آنها که به خدا ایمان آوردند و به (آن کتاب آسمانی) چنگ زدند، بزودی همه را در رحمت و فضل خود، وارد خواهد ساخت؛ و در راه راستی، به سوی خودش هدایت می‌کند.»
[۲۴] نساء/سوره۴، آیه۱۷۵.    


تمسک به خداوند، درپی دارنده پاداشی بزرگ: «الا الذین تابوا واصلحوا واعتصموا باللـه واخلصوا دینهم للـه فاولـئک مع المؤمنین وسوف یؤت اللـه المؤمنین اجر ا عظیما : مگر آنها که توبه کنند، و جبران و اصلاح نمایند، به (دامن لطف) خدا، چنگ زنند، و دین خود را برای خدا خالص کنند؛ آنها با مؤمنان خواهند بود؛ و خداوند به افراد با ایمان، پاداش عظیمی خواهد داد.»
[۲۵] نساء/سوره۴، آیه۱۴۶.    


۱. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۲، ص۴۰۵.    
۲. ↑ حج/سوره۲۲، آیه۷۸.    
۳. ↑ خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۱۰، ص۵۳۳-۵۳۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۴. ↑ خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۴۲۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۵. ↑ خمینی، روح الله، کشف الاسرار، ص۱۳۹-۱۴۰، تهران، بی‌تا.
۶. ↑ خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۳، ص۳۱۸-۳۱۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۷. ↑ خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۴۲۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۸. ↑ خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۸، ص۴۷۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۹. ↑ خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۲۱۶-۲۱۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۱۰. ↑ خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۹، ص۱۳۱-۱۳۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۱۱. ↑ خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۱۶، ص۳۸-۳۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۱۲. ↑ خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۱۳، ص۲۷۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۱۳. ↑ خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۲۶۵-۲۶۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۱۴. ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۱.    
۱۵. ↑ طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۶۹.    
۱۶. ↑ حج/سوره۲۲، آیه۷۸.    
۱۷. ↑ طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۴، ص۴۱۳.    
۱۸. ↑ نساء/سوره۴، آیه۱۷۵.    
۱۹. ↑ نساء/سوره۴، آیه۱۷۵.    
۲۰. ↑ نساء/سوره۴، آیه۱۴۶.    
۲۱. ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۰.    
۲۲. ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۱.    
۲۳. ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۱.    
۲۴. ↑ نساء/سوره۴، آیه۱۷۵.    
۲۵. ↑ نساء/سوره۴، آیه۱۴۶.    


• فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «اعتصام».    
• دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.


رده‌های این صفحه : اعتصام | دیدگاه های تفسیری امام خمینی | موضوعات قرآنی
جعبه ابزار