اصل صحت (مقالهدوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قاعدۀ صحّت یا
اصل صحّت از
قواعد مهم و مشهور فقهی به معنای
حکم به صحّت عملی که صحّتش مشکوک است.
بسیاری عنوان
قاعده را
اصالة الصحّة فی فعل الغیر ذکر کردهاند. چنانکه برخی قید «افعال مسلمان» را بر آن افزودهاند.
از
قاعدۀ صحّت در کتب دربردارندۀ
قواعد فقهی به تفصیل سخن گفتهاند، چنانکه در بسیاری از ابواب فقهی به آن تمسک کردهاند.
صحّت در عنوان
قاعده در برابر
فساد به کار رفته و مراد از صحیح، عملی است که به لحاظ اجزا و شرایط تمام است، بنابراین، مفاد
قاعده صحّت، مترتّب کردن اثر عمل صحیح (تام الاجزاء و الشرائط) بر عملی است که صحّت آن مشکوک است.
در اینکه مقصود از صحّت، صحّت واقعی است یا صحّت نزد انجام دهندۀ عمل، اختلاف است. قول نخست به
مشهور نسبت داده شده است.
بنابر دیدگاه کسانی که عنوان
قاعده را
اصالة الصحّة فی فعل الغیر قرار دادهاند،
قاعدۀ صحّت تنها در فعل دیگری جاری میشود. بنابراین، اگر کسی شک کند عقدی که جاری کرده، صحیح است یا نه، نمیتواند با استناد به
قاعدۀ صحّت حکم به صحّت عقد کند، بلکه مورد از موارد جریان
قاعده فراغ است.
در مقابل، بعضی
قاعدۀ صحّت را به افعال خود شک کننده تعمیم دادهاند.
برخی گفتهاند: اگر عموم
قاعدۀ فراغ و شمول آن را نسبت به همۀ افعال بپذیریم، برای تصحیح اعمال خودِ شک کننده نیازی به
قاعدۀ صحّت نیست، اما اگر قائل به اختصاص
قاعدۀ فراغ به
عبادات و آنچه مرتبط با عبادات است شویم، استناد به
قاعدۀ صحّت در موارد شک در صحّت اعمال خود، صحیح خواهد بود.
برخی، قید «افعال مسلمان» را به عنوان
قاعده افزودهاند.
بنابراین دیدگاه،
قاعدۀ صحّت در افعال غیر مسلمان جریان نمییابد، لیکن بسیاری آن را در افعال غیر مسلمان نیز جاری دانستهاند.
قاعده صحّت در همۀ افعالی که صحّتشان مشکوک است، اعم از عبادات و
معاملات و غیر آنها جاری میشود، به شرط آنکه منشا
شک در صحّت،
جهل به
موضوع حکم باشد. بنابراین،
قاعدۀ صحّت در
شبهات موضوعی جاری میشود نه
شبهات حکمی که منشا شک، جهل به حکم است.
آیا
قاعدۀ صحّت از
امارات است یا از
اصول عملی؟
بنابر اماره بودن، همۀ آثار، اعم از شرعی و عقلی با اجرای
قاعده، بر فعل مشکوک الصحّه مترتب میشود، اما بنابر اصل بودن، تنها آثار شرعی بر آن مترتب میگردد.
برخی، آن را از امارات
و برخی دیگر از اصول عملی
برشمردهاند.
۱) احراز عنوان عمل.
قاعدۀ صحّت در جایی جاری میشود که عنوان عمل محرز باشد. مقصود از عنوان عمل، قدر مشترک میان صحیح و فاسد عمل است.
بنابراین، اگر فردی حرکاتی انجام میدهد که معلوم نیست
نماز میگزارد یا
ورزش میکند،
قاعدۀ صحّت نسبت به عمل او به عنوان نماز جاری نمیشود.
۲. احراز اینکه فاعل در صدد انجام دادن عمل است.
این شرط در موردی است که عمل قابل انطباق بر عناوین مختلف باشد و تنها با قصد انجام دهنده از یکدیگر متمایز میگردد، مانند
قرائت حمد که گاه به عنوان جزئی از نماز تلاوت میشود و گاه به عنوان
تلاوت قرآن. در این صورت، حکم به صحّت آن به عنوان جزئی از نماز، متوقف بر این است که احراز شود فاعل در صدد انجام دادن آن است.
قاعدۀ صحّت بر
اصل فساد در معاملات و
اصل اشتغال در عبادات مقدّم است، بنابراین، با جریان
قاعدۀ صحّت، آن دو
قاعده جاری نمیشوند، زیرا با جریان
قاعدۀ صحّت، موضوع دو
قاعدۀ یاد شده از بین میرود.
همچنین
قاعدۀ صحّت بر دیگر اصول موضوعی که در موارد
قاعدۀ صحّت جاری میشوند، مقدّم است، مانند شک در صحّت نماز از جهت شک در
طهارت یا رو به قبله بودن که اصل عدم طهارت یا عدم استقبال، بر فساد نماز دلالت میکند، اما با جریان
قاعدۀ صحّت، موضوع دو اصل یاد شده منتفی میگردد.
عمده دلیل بر اعتبار
قاعدۀ صحّت، سیرۀ همۀ عقلا در همۀ زمانها و تمامی ادیان است که مورد تایید و امضای
شارع مقدس قرار گرفته است و
روایات متعدد در ابواب مختلف فقهی بر آن دلالت دارد.
بر اعتبار
قاعدۀ صحّت، به
آیات و روایات،
دلیل عقل و نیز
اجماع فقها استناد و
استدلال شده است.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهمالسلام)، ج۶، ص۲۵۲.