• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

أَصْل (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





أَصْل (به فتح الف و سکون صاد) از مفردات نهج البلاغه، هم به صورت مفرد و هم به صورت جمع بکار رفته و به معنای ریشه، پایه و اساس می‌باشد.
در قرآن کریم نیز به همین معنی استعمال شده و در بیان حضرت امیر (علیه‌السلام) در موارد متعددی به همین معنا آمده است.



أَصْل به معنای ریشه و پایه، آمده است. خداوند می‌فرماید: «(کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ اَصْلُهٰا ثٰابِتٌ وَ فَرْعُهٰا فِی السَّمٰاءِ)»


برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» استفاده شده به شرح ذیل می‌باشد:


۲.۱ - أَصْلَ - خطبه ۱۳۵ (مغیره بن اخنس)

این کلمه به این معنی، بارها به صورت مفرد و جمع در «نهج البلاغه» به کار رفته است. آن‌گاه که مغیرة بن اخنس به عثمان گفت: من جلو علی (علیه‌السلام) را از تو می‌گیرم، امام (علیه‌السلام) به وی فرمود:
«يابْنَ اللَّعينِ الاَْبْتَرِ، وَ الشَّجَرَةِ الَّتي لا أَصْلَ لَها وَ لا فَرْعَ أَنْتَ تَكْفيني.»
پدر اخنس از منافقان بود لذا «اللَّعِينِ» فرموده و بودن فرزندى مانند اخنس مانند نبودن است لذا «الاَْبْتَرِ» فرموده، «لاَ أَصْلَ لَهَا وَلاَ فَرْعَ» اشاره به عدم اصالت خانواده است، مغيره برادرى داشت به نام ابو الحکم بن اخنس كه در «احد» بدست حضرت امير (علیه‌السلام) كشته شد، از آنجا نسبت به امام (علیه‌السلام) عداوت داشت. «اى پسر لعين ابتر! و اى درخت بى ريشه و شاخه! تو به حساب من مى‌رسى؟» محمد عبده گوید: اخنس از بزرگان منافقین بود، اطلاق «ابتر» به پدر او بدین جهت بود که گویا فرزندی ندارد، چون فرزندش مغیره، آدم پستی بود، ابوالحکم بن اخنس برادر مغیره در «جنگ احد» به‌دست امام (علیه‌السلام) به درک رفته بود.


۲.۲ - أَصْلُ - خطبه ۱۴۶ (مشاوره به عمر)

و آن‌گاه که عمر بن الخطاب با آن حضرت در رفتن خود به جنگ ایرانیان مشورت کرد، امام علی (صلوات‌اللّه‌علیه) رفتن او را صلاح ندانست و فرمود:
«إِنَّ الاَعاجِمَ إِنْ يَنْظُروا إِلَيْكَ غَداً يَقولوا: هذا أَصْلُ الْعَرَبِ، فَإِذا اقْتَطَعْتُموهُ اسْتَرَحْتُمْ.»
یعنی «عجم‌ها (ایرانیان) چون تو را دیدند گویند ریشه عرب این است اگر او را قطع کنید راحت می‌شوید.» امام (صلوات‌اللّه‌علیه) با آن‌که خلافت او را حق نمی‌دانست؛ ولی به حکم اداء الامانه و صلاح آن روز اسلام، از رفتن وی جلوگیری فرمود.


۲.۳ - أَصْلِكُمْ - خطبه ۱۹۲ (شیطان)

و به مردم در بر حذر نمودن از شیطان فرموده:
«فَلَعَمْرُ اللهِ لَقَدْ فَخَرَ عَلَى أَصْلِكُمْ، وَ وَقَعَ في حَسَبِكُمْ.»
«به خدا قسم شیطان بر ریشه و اصل شما (آدم (علیه‌السّلام)) افتخار کرده و خود را از او برتر دانسته، و در حسب شما طعن وارد کرده است.»
مواردی متعدد از این ماده در نهج البلاغه استفاده شده است.


۱. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۲۴.    
۲. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۲۹۹، خطبه۱۳۵.    
۳. عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة، ج۲، ص۵۲، خطبه۱۳۱.    
۴. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۹۳، خطبه۱۳۵.    
۵. شرح مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۹۱، خطبه۱۳۵.    
۶. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۰۰.    
۷. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۰۱.    
۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۵، ص۴۹۶.    
۹. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۸، ص۳۲۵.    
۱۰. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۸، ص.۳۰۳    
۱۱. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۳۱۳، خطبه ۱۴۶.    
۱۲. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص۴۰، خطبه ۱۴۲.    
۱۳. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۰۳، خطبه ۱۴۶.    
۱۴. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۰۹.    
۱۵. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۵۹.    
۱۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۶۳.    
۱۷. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۵، ص۶۵۴.    
۱۸. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۹، ص۵۸.    
۱۹. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۴۵۳، خطبه ۱۹۲.    
۲۰. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص۱۶۴، خطبه ۱۹۰.    
۲۱. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۸۸، خطبه ۱۹۲.    
۲۲. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۴۸.    
۲۳. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۴۱۴.    
۲۴. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۴۲۶.    
۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۷، ص۳۸۰-۳۸۱.    
۲۶. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۱۱، ص۲۸۲.    
۲۷. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۳، ص۱۳۷.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «اصل»، ص۵۲-۵۳.    






جعبه ابزار