اسماء بنت یزید انصاری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَسْماءْ بِنْت‌ِ یَزید (د پس از ۶۰ق/۶۸۰م)، یکی از زنان
صحابه که
خطابه او نزد
پیامبر اکرم (ص) شهرتی ویژه دارد.
نام دیگر اسماء را
فُکیهه، و کنیه‌های او را ام‌عامر و ام‌سلمه آورده‌اند.
وی دختر یزید بن سکن از
قبیله بنی‌عبداشهل، از شاخه‌های فرعی قبیله اوس بود که پیش‌تر با پیامبر اکرم (ص)
بیعت کرده بودند و برخی از بزرگان ایشان همچون پدر اسماء در
غزوه احد به
شهادت رسیدند.
مادر اسماء، ام‌سعد دختر خُزَیم بن مسعود بن قلع بود.
برخی او را
دختر عم معاذ بن جبل دانسته‌اند،
اما ذهبی این نسبت را مردود دانسته است.
گویند اسماء که
اسلام آورده بود، همراه با گروهی از زنان - و به عنوان سخنگوی آنان - برای
بیعت نزد حضرت رسول (ص) رفت و در آن مقام، به بیان خطابه‌ای شیوا پرداخت. او با یاد کردی از کوشش‌های زنان در کنار شوی‌شان و با اشاره به این مطلب که زنان نگاه‌دارندگان امنیت خانه‌اند، زنان را با مردان جهادگر در اجر و پاداش الهی همسنگ دانست. پس از آنکه
خطبه او به پایان رسید، رسول اکرم (ص) و یاران آن حضرت کلام وی را به شیوایی ستودند.
ظاهراً به سبب همین خطابه رسا او را «خطیبة الانصار» خوانده‌اند.
در روایات آمده است که چون اسماء، برای بیعت نزد
پیامبر (ص) رفت، دستبندهایی زرین به دست داشت که درخشش آن‌ها چشم را خیره می‌کرد. آن حضرت با اشاره به حساب و بازخواست اخروی، و مقایسه برخی از دستبندهای زرین با دستبند آتشین در
آخرت ، او را از دلبستگی به مظاهر دنیا بیم داد.
از آن پس اسماء در زمره اصحاب پیامبر اکرم (ص)، و در عداد انصار قرار گرفت.
او احادیث بسیاری از
رسول اکرم (ص) نقل کرده که بیشتر آن‌ها درباره رفتارهای اجتماعی و خانوادگی و موضوعاتی مربوط به زنان و زینت آنان و نیز آخرالزمان، روز
قیامت و مسأله
دجال است.
از میان کسانی که از اسماء
حدیث روایت کرده‌اند، عمرو ابن مهاجر مولای اسماء، شهر بن حوشب، عبدالرحمان بن ثابت بن صامت، مجاهد بن جبر و اسحاق بن راشد را می‌توان نام برد.
احادیث او که شمار آن‌ها را ۸۱ ذکر کرده‌اند،
در آثار کسانی چون ابوداوود سجستانی، ترمذی، نسایی،
ابن‌ماجه ،
احمد بن حنبل و طبرانی ثبت شده است.
جز این‌ها، برخی از مصاحبت‌هایی که اسماء با حضرت رسول (ص) داشته است، در آثاری چند به چشم می‌خورد.
گفتنی است که به روایتی حکم «عده» برای نخستین بار درباره او صادر شده است.
ابن‌عبدالبر اسماء را به
عقل و
دین ستوده است.
به گفته ذهبی، او تا زمان
یزید بن معاویه (حک ۶۰ -۶۴ق) زنده بوده است.
(۱) ابن‌اثیر، علی، اسد الغابه، قاهره، ۱۲۸۰-۱۲۸۶ق.
(۲) ابن‌حبیب، محمد، المحبر، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/۱۹۴۲م.
(۳) ابن‌حجر عسقلانی، احمد، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۷ق.
(۴) ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
(۵) ابن‌عبدالبر، یوسف، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
(۶) ابن‌عساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش سکینه شهابی، دمشق، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۱م.
(۷) ابوداوود سجستانی، سنن، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، دار احیاء السنة النبویه.
(۸) ابونعیم اصفهانی، احمد، حلیة الاولیاء، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۳م.
(۹) احمد بن حنبل، مسند، قاهره، ۱۳۱۳ق.
(۱۰) حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ق.
(۱۱) خلیفة بن خیاط، الطبقات، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م.
(۱۲) ذهبی، محمد، تجرید اسماء الصحابه، حیدرآباد دکن، ۱۳۱۵ق.
(۱۳) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۱۴) زمخشری، محمود، الفائق، به کوشش علی محمد بجاوی و محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۷۱م.
(۱۵) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش یوزف فان اس، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
(۱۶) کحاله، عمررضا، اعلام النساء، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
(۱۷) واقدی، محمد، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م.
(۱۸) هیثمی، علی، مجمع الزوائد، قاهره، مکتبة القدسی.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «اسماء بنت یزید»، ج۸، ص۱۸.
