اسماء البقاء و الجبال فی القرآن الکریم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب«اسماء البقاء و الجبال فی القرآن
الکریم»، تالیف
جلال الدین عبدالرحمن سیوطی (متوفی ۹۱۱ ق) به
زبان عربی است. سیوطی این کتاب را در شرح سه بیت از یکی از قصایدش نوشته و در آن اوصاف شهرها و کوه‌هایی را که در
قرآن کریم ذکر شده، از منابع مختلف استخراج کرده است.
در ابتدای اثر، مقدمه و پس از آن شرح حال سیوطی به قلم «محمد عبدالرحیم» محقق کتاب آمده است. متن اثر در سه بخش تدوین شده که در هر بخش تعدادی از عناوین قرآنی شرح است. نگارش بدین ترتیب است که نویسنده در شرح هر بیت ابتدا به نقش الفاظ، سپس به معنای لغوی و در ادامه با ذکر آیه مربوطه، به عبارات مختلفی که در منابع درباره آمده اشاره می‌کند.
در بخش اول؛ مناطق
بدر ،
حنین ،
مصر و
احقاف مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم؛
بکه ،
یثرب ،
جودی ،
طوی ،
بابل ،
عرم و
سدالالی و در سومین فصل؛
طور سیناء ،
کهف ،
رقیم ،
حجر ،
ایکه ،
جمع ،
مشعر و
قاف مطالعه شده است. از مهم‌ترین بخش‌های کتاب شرح دو شهر
مکه و
مدینه است که در شرح «بکه» آمده است که همان مکه است که میم به باء بدل شده است. اقوال فراوانی در توضیح این لفظ ذکر شده که از آن جمله است: ۱. داخل مکه، ۲. مکه و ماورای آن، ۳. بیت مکه و قریه بکه است. پس از این مقدمه به ذکر «مکه» در
قرآن کریم پرداخته شده است. در رابطه با یثرب مطالب خواندنی ذکر شده که ذکر ۲۹ نام برای آن، اول کسی که در
مدینه زراعت کرد، سبب نزول
یهود به
مدینه و شرح بنای
مسجد مدینه از جمله آنها است. چینش مطالب کتاب بدین ترتیب است که شرح سیوطی در بالای صفحه و پاورقی‌های محقق در ذیل آن آمده است. سیوطی اگر چه در برخی از موارد به نام منبع مطلب اشاره کرده است؛ اما در بسیاری نیز تنها به «یقال» اکتفا کرده که محقق در پانوشت آدرس منبع را متذکر شده است. محقق از منابعی؛ مانند الاعلام، الاصابه، اسدالغابه، اللسان، القاموس استفاده کرده است. نویسنده در این اثر علاوه بر ذکر ویژگی‌های هر شهر و مسافت‌های بین شهرها مطالب فراوان دیگری از مزارات هر
شهر را نیز متذکر شده است، به عنوان مثال درباره
شهر مصر به مزارات و مشاهد مشرفه‌ای؛ مانند: مشهد
راس الحسین علیه‌السّلام ، مزار
سیده نفیسه ،
قبر آمنه
دختر امام موسی کاظم علیه‌السّلام اشاره کرده است.
محقق کتاب، در پاورقی معانی الفاظ،
اصطلاحات ، شرح حال بسیاری از اعلام و قبایل را ذکر کرده که بسیار ارزشمند است. همچنین فهارس
آیات ،
احادیث نبوی،
اشعار ، مصادر و مراجع، و مطالب کتاب در انتهای اثر آمده است.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
