اسم تجارتی (حقوق خصوصی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اسم تجارتی در واقع نام تجارتخانه و
بنگاه تجارتی است که تاجر در آن مشغول تجارت می‌باشد و معمولاً اعتبار و عدم اعتبار یک
مؤسسه تجاری بستگی به نام تجاری آن دارد. هر تاجری می‌تواند تحت این نام
تجارت کند. این عنوان ممکن است اسم خانوادگی تاجر باشد و ممکن است یک اسم فانتزی دیگر و یا اسمی باشد که مربوط به موضوع تجارت است.
اسم تجارتی در
لغت ترکیب اضافی مرکب از دو واژه «
اسم»
مصدر ثلاثی مجرد از ریشه «وَسَمَ» به معنای علامت، نشانه، نام
و «تجارتی» اسم منسوب به تجارت است.
مهمترین تفاوت میان اسم تجارتی با
اسم مدنی در آن است که اسم تجارتی را تاجر برای متمایز و مشخص نمودن مؤسسه تجارتی خود از سایر مؤسسات انتخاب می‌کند اما انتخاب اسم‌های مدنی تنها برای معلوم داشتن اشخاص از یکدیگر است. از سوی دیگر اسم مدنی در زمره
حقوق شخصی است و قابل تقویم (قیمت‌گذاری) و نقل و انتقال نیست و جزو امور غیرمالی قرار می‌گیرد، اما اسم تجارتی وابسته به شخصیت تاجر نیست بلکه یکی از عناصر مؤسسه تجاری را تشکیل می‌دهد و مانند دیگر عناصر یک مؤسسه تجاری دارای
قیمت و ارزش مالی می‌باشد و در نتیجه جزو
حقوق مالی است.
ثبت تجارتی به شناسایی تاجر و وضع تجارتی او مربوط است. ماده ۱۶ قانون تجارت در این باره می‌گوید: «در نقاطی که
وزارت عدلیه مقتضی دانسته و دفتر ثبت تجارتی تاسیس کند کلیه اشخاصی که در آن نقاط به شغل تجارت اشتغال دارند اعم از ایرانی و خارجی به استثناء کسبه جزء باید در مدت مقرر اسم خود را در
دفتر ثبت تجارتی به ثبت برسانند والا به جزای نقدی از دویست تا دو هزار ریال محکوم خواهند شد.»
در صورتی که اسم تجارتی مربوط به شهرت تاجر می‌باشد که تحت آن اسم خود را معرفی می‌کند. طبق ماده ۵۷۸
ق. ت (
قانون تجارت) حمایت از اسم تجارتی موکول است به این که اسم مزبور قبلاً به ثبت رسیده باشد. انحصار اسم ثبت شده تا جایی است که هیچ شخص دیگری ولو این که اسم تجارتی ثبت شده با اسم خانوادگی او یکی باشد نمی‌تواند از آن در امور تجارتی استفاده نماید.
اسم تجارتی ماهیتاً یک
حق مالکیت است و تاجر می‌تواند در صورتی که این حق او مورد تجاوز قرار بگیرد در
دادگاه اقامه دعوا کند. حق مالکیت اسم تجارتی هم از حیث زمان و هم از حیث نوع تجارتی که چنین اسمی برای آن در نظر گرفته شده، حقی نسبی به شمار می‌آید و اگر تاجری آن را در تجارت معینی به کار گرفت، پس از آن تاجر دیگری نمی‌تواند همان نام را در همین تجارت به کار ببرد. دلیل این امر نیز در آن است که از یک سو ممکن است این امر موجب اشتباه غیر شود و از سوی دیگر موجب شود فردی که از پیش این نام را برای خود به کار گرفته متضرر شود.
در مورد محدوده اعتبار یک اسم تجارتی باید به دامنه گسترش شهرت و معروفیت آن اسم توجه داشت. گاهی ممکن است این دامنه
شهر یا کشوری را شامل شود و گاهی ممکن است جنبه بین‌المللی بیابد. در اینجا باید توجه داشت که چنانچه دو نفر یک نام تجارتی را در یک زمینه تجاری اما در دو محدوده متفاوت انتخاب نمایند، در صورتی که فعالیت هر دو گسترش یافت و به محدوده‌های همدیگر رسیدند باید گفت که هر شخص در محدوده‌ای که سابقه بیشتری دارد حق خواهد داشت که در آن محدوده انحصاراً با آن نام فعالیت کند.
برابر ماده ۵۷۶
ق. ت: «ثبت اسم تجارتی اختیاری است مگر در مواردی که وزارت عدلیه (وزارت دادگستری) ثبت آن را الزامی کند.» آن گاه ماده ۵۸۱
ق. ت مقرر می‌دارد: «در مواردی که ثبت اسم تجارتی الزامی شده و در موعد مقرر ثبت به عمل نیاید، اداره ثبت اقدام به ثبت کرده و سه برابر حق الثبت ماخوذ خواهد داشت.»
همچنین ماده
۵۸۲ ق. ت می‌گوید: «وزارت عدلیه به موجب
نظامنامه ترتیب اسم تجارتی و اعلان آن و اصول محاکمات در دعاوی مربوط به اسم تجارتی را معین خواهد کرد.» همچنین ماده ۳
قانون سجل احوال مصوب ۲۰ مرداد ۱۳۰۷ در این باره مقرر می‌دارد: «هیچ کس حق ندارد اسم خانوادگی شخص دیگری را در حوزه سجل احوالی که آن اسم ثبت شده است، اسم مؤسسه تجارتی یا عنوان تلگرافی خود قرار دارد ولی شعب تجارتخانه در سایر نقاط اسم مرکز اصلی را استعمال می‌کنند ولو این که شخص دیگری اسم مزبور را در محل تاسیس آن شعبه قبلاً برای نام خانوادگی خود ثبت کرده باشد.»
در حال حاضر ثبت اسم تجارتی اختیاری است چراکه نظامنامه ماده
۵۸۲ هنوز تهیه نشده است. البته قانون در صورتی از اسم تجارتی حمایت می‌کند که به ثبت رسیده باشد.
در حمایت قانون از اسم تجارتی ثبت شده ماده ۵۷۸
ق. ت مقرر می‌دارد: «اسم تجارتی ثبت شده را هیچ شخص دیگری در همان محل نمی‌تواند اسم تجارتی خود قرار دهد ولو اینکه اسم تجارتی ثبت شده با اسم خانوادگی او یکی باشد.»
در
شرکت‌های تجاری چون شخصیت شرکاء از شخصیت شرکت جدا است، اسم تجارتی شرکت نیز غیر از اسم تجارتی شرکاء است و قانون تجارت درباره کلیه شرکت‌ها تصریح نموده است که تحت اسم مخصوصی تشکیل خواهند شد. اسم مخصوص شرکت‌های تجارتی شامل دو قسمت است. یکی قسمتی که مربوط است به نوع شرکت و دیگری قسمتی است که مربوط است به اسم شرکت. قسمت مربوط به نوع شرکت در کلیه شرکت‌های از یک نوع یکسان است مانند
شرکت‌های تضامنی یا نسبی ولی قسمتی که مربوط است به اسم شرکت، در
شرکت‌های اشخاص و
شرکت‌های سرمایه متفاوت است.
در شرکت‌های اشخاص ذکر نام اقلاً یکی از شرکا در اسم شرکت اجباری است اما در شرکت سرمایه ذکر نام شرکا در اسم شرکت ممنوع است، زیرا در شرکت اشخاص شرکا مسئول تمام یا بخشی از تعهدات شرکت می‌باشند در صورتی که در شرکت‌های سرمایه چون شرکا مسئولیتی بیش از سرمایه‌ای که در شرکت گذاشته‌اند ندارند نباید نام هیچ یک از شرکا در اسم شرکت ذکر شود تا اشخاصی که با شرکت معامله می‌کنند متوجه شوند که کسی جز شرکت، که شخصیت حقوقی جدا از شرکا دارد، مسئول تعهدات نیست و به این جهت قانون تجارت تصریح کرده است که چنانچه نام یکی از شرکا در اسم شرکت‌های سرمایه ذکر شود، مسئولیت آن شریک نسبت به تعهدات شرکت، تضامنی خواهد بود.
هم چنین ماده ۵۷۷
ق. ت نیز می‌گوید: «صاحب تجارتخانه که شریک در تجارتخانه ندارد نمی‌تواند اسمی برای تجارتخانه خود انتخاب کند که موهم وجود
شریک باشد.»
مرجع ثبت اسم تجارتی اداره ثبت شرکت‌ها و مالکیت صنعتی است اما چون ماده
۵۸۲ ق. ت ثبت اسم تجارتی را موکول به آیین‌نامه‌ای کرده است که باید وزارت دادگستری تهیه کند و آیین‌نامه مزبور تا به حال تهیه نشده است. پس ثبت اسم تجارتی در حال حاضر امکان‌پذیر نیست. بنابراین تاجری که می‌خواهد اسم تجارتی او مورد حمایت قانون قرار بگیرد باید آن را طبق مقررات مربوط به عنوان علامت تجارتی ثبت کند.
قانون تجارت در ماده ۵۷۹ صریحاً مقرر می‌دارد که «اسم تجارتی قابل انتقال است.» از ماده فوق‌الذکر که برای انتقال اسم تجارتی، ثبت آن را شرط ندانسته، می‌توان نتیجه گرفت که اسم تجارتی ثبت نشده نیز قابل انتقال دارد. انتقال اسم تجارتی ممکن است اختیاری و به موجب قرارداد باشد، یا قهری و از طریق
ارث. مهمترین اثر انتقال اسم تجارتی این است که انتقال دهنده دیگر بدون رضایت انتقال گیرنده حق استفاده از آن اسم را نخواهد داشت و نمی‌تواند تجارتخانه دیگری به همان نام در جای دیگر دایر نماید.
اگر اسم تجارتی با نام خانوادگی تاجر یکی باشد، فروش اسم تجارتی، تاجر را از استفاده از نام خانوادگی خود محروم نمی‌کند به شرط آن که آن را برای تجارت استعمال نکند. در موقع واگذاری اسم تجارتی که نام خانوادگی باشد رویه معمول بر این است که انتقال گیرنده نام خانوادگی خود را نیز در ذیل آن به عنوان جانشین اضافه می‌کند یا این که در مقابل اسم تجارتی کلمه قدیم اضافه می‌شود تا هم اسم تجارتی سابق ذکر شده باشد و هم توهمی برای مشتریان نسبت به شخص تاجر حاصل نشود.
در قانون تجارت
ایران مدت اعتبار ثبت اسم تجارتی پنج سال مقرر شده و به موارد انقضای اسم تجارتی تصریح نشده است. (ماده ۵۸۰
ق. ت) اسم تجارتی به سه طریق پایان می‌یابد:
۱- از بین رفتن مؤسسه‌ای که اسم تجارتی تابع آن است.
۲- ترک استعمال اسم تجارتی
۳- انتخاب اسم تجارتی دیگری به جای اسم تجارتی پیشین.
بنابراین هرگاه از تاریخ ثبت اسم تجارتی پنج سال بگذرد، اعتبار ثبت آن از بین می‌رود و حمایت قانون از آن، مبنی بر این که شخص دیگری در همان محل نمی‌تواند آن اسم را اسم تجارتی خود قرار دهد، منتفی می‌شود. صاحب اسم تجارتی می‌تواند دوباره نسبت به ثبت اسم تجارتی اقدام نماید.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اسم تجارتی»، تاریخ بازیابی ۹۸/۱۲/۱۲.
