اسرار شهر مکه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مکه شهری است در
سرزمین حجاز که
کعبه را چون نگینی درخشان در برگرفته است. قرار گرفتن این شهر در محدوده حرم امن الهی، امتیازات ویژه‌ای را به این شهر بخشیده است؛ از این رو ورود به این
شهر و حضور و اقامت در آن همراه با آداب و دستوراتی است که حکایت از
اسرار نهفته در آن دارد.
در این مقال به
اسرار شهر مکه _به عنوان یک شهر مقدس که صاحب منزلت و مقام ملکوتی است_ پرداخته می‌شود:
مکه (مقصد)؛ یعنی آن سرزمینی که جان‌های شیفته لقای الهی، با ورود به آن سرزمین، به
آرامش و سکینه می‌رسد و چون نوزادی که حریصانه برای ارتزاق از
شیر مادر دست و پا می‌زند و با مکیدن سینه مادر آرام می‌گیرد، قاصدان لقای حق نیز دیدار یار بر سر دارند و با رسیدن به مکه، لقا را به دست می‌آورند.
امام رضا(علیه‌السّلام) می‌فرماید: «سمیت مکه مکه لان الناس کانوا یمکون فیها و کان یقال لمن قصدها قدمکا».
«مکه» شهری برای زندگی دنیوی نیست، بلکه مکان رویش و گذر است، یعنی از آنچه هستیم، به آنچه باید باشیم گذر کنیم. مکه شهری استثنایی است آنان که در جست وجوی راهی هستند تا
سفر «من الخلق الی الحق» را کوتاه‌تر طی کنند، باید جامه‌ای بر
کمر ببندند و جامه‌ای بر دوش بیندازند و تلبیه‌گویان، راهی این سرزمین شوند. اما آنان که می‌خواهند مکانی را برای گذر زندگی دنیایی انتخاب کنند، جایی دیگر برگزینند که
امام صادق(علیه‌السّلام) فرمود: «فان المقام بمکة یقسی القلوب».
آن حضرت سفارش می‌کرد: اگر برای زمانی طولانی قصد اقامت در مکه را دارید، در اثنای آن، شهر را ترک کنید و با
احرام وارد شوید، تا از واردین به حرم محسوب شوید نه مقیمان در مکه.
امام باقر(علیه‌السّلام) می‌فرماید: «لاینبغی للرجل ان یقیم بمکه سنة قلت: کیف یصنع؟ قال یتحول عنها».
هر چیزی در این عالم، اصل و ریشه‌ای دارد که
عرب از آن به «ام» تعبیر می‌کند. زمانی در این کره خاکی، شهرها و قریه‌ها که بستر هزاران
خیر و
برکت هستند، وجود نداشت و از یک نقطه رویش آنها آغاز شده است. در روایات مبدا این گسترش را مکه و نقطه خاص را کعبه معرفی کرده‌اند.
امام علی(علیه‌السّلام) در پاسخ فردی از اهل شام _که سؤال کرد چرا مکه،
ام القری است_ فرمود: «لان الارض دحیت من تحتها»، یعنی، مکه اصل و ریشه برای تمام شهرها و قریه‌ها است و
زمین با تمام ویژگی‌ها و خیر و برکت‌هایش، از این نقطه به سراسر
کره زمین گسترش یافته است.
یکی از اسامی مکه «بکه» است، از امام (علیه‌السّلام) سؤال شد: سر اینکه مکه را «بکه» نامیده‌اند، چیست؟ فرمود: «لان الناس یبک بعضهم بعضا بالایدی، ای: یدفع بعضهم بعضا بالایدی»،
یعنی، به جهت کثرت اجتماع، با دست یکدیگر را کنار می‌زنند تا به مقصد خود برسند و این بیانگر اجتماع عظیم انسان‌های یکتاپرست بر گرد محور
توحید است.
در طول
تاریخ، هرگاه ستمگری قصد تخریب و اهانت به
کعبه را داشته، گرفتار قهر و
عذاب الهی شده است. یکی از جلوه‌های قهر الهی بر ستمگران، داستان نابودی
سپاه ابرهه و فیل سواران است.
ناگهان شد لشگر
حق آشکار شد هوا تاریک از اسپاه حق
دام و دد را کرد در صحرا تتق لشگر یزدان برآمد از افق
از هجومش شد هوا تاریک و تار تا بکوبد هر که گشت از راه حق
امام صادق(علیه‌السّلام) می‌فرماید: «اسماء مکه خمسة ام القری و مکه و بکة و البساسة کانوا اذا ظلموا بها بستهم‌ای اخرجتهم و اهلکتهم، و‌ام رحم کانوا اذا الزموها رحموا».
در
روایت دیگری آمده است: «و کانت تسمی بکه لانها تبک اعناق الباغین اذا بغوا فیها».
کمتر سرزمینی یافت می‌شود که برای
تضرع و ناله و
عبادت آفریده شده باشد، به گونه‌ای که حتی
استراحت در آن نیز عبادت باشد. مکه سرزمین عبادت و اظهار
عبودیت است؛ آنجا شهر گریه، ناله،
توبه و
انابه است.
امام صادق(علیه‌السّلام) می‌فرماید: «انما سمیت مکة بکة لبکاء الناس حولها و فیها».
مکه شهر ذکر و
دعا و
قرآن است. امام باقر(علیه‌السّلام) نیز فرمود: «الساجد بمکة کالمتشحط بدمه فی سبیل الله»
و
امام سجاد(علیه‌السّلام) فرمود: من ختم القرآن بمکة لم یمت حتی یری رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و یری منزله فی الجنة».
و نیز: «النائم بمکه کالمتشحط فی البلدان».
سختی‌ها و ناملایمات زندگی، آزمایش‌های الهی است که ناخالصی‌ها را از
روح و جان آدمی دور می‌سازد و راه را برای درک کمالات معنوی هموار می‌کند. مکه سرزمین سازندگی است و دشواری‌های آن، طلای وجود حج‌گزاران را از ناخالصی و آلودگی پاک می‌گرداند.
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «من مرض یوما بمکة کتب الله له من العمل الصالح الذی کان یعمله عبادة ستین سنة و من صبر علی حر مکه ساعة تباعدت عنه النار مسیرة مائة عام و تقربت منه الجنة مسیرة مائة عام».
این سازندگی سر اصلی موقعیت جغرافیایی مکه است که آن را همراه با ناملایمات قرار داده است.
خداوند خطاب به
ابراهیم(علیه‌السّلام) و فرزندش
اسماعیل(علیه‌السّلام) فرمود: «طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود».
به فرموده امام صادق(علیه‌السّلام): سزاوار است انسان به مکه وارد نشود، مگر آنکه طاهر باشد (فینبغی للعبدان لایدخل مکه الا و هو طاهر قد غسل عرقه و الاذی و تطهر).
هم باید
طهارت ظاهری را کسب کرد (اعم از طهارت بدن و
غسل و
وضو) و هم آنکه روح خود را از
کبر و
غرور طاهر ساخت و آن را به زیور
تواضع و
خشوع آراست. امام صادق(علیه‌السّلام) می‌فرماید: «من دخلها بسکینه غفر له ذنبه قلت کیف یدخل بسکینة قال یدخلها غیر متکبر ولا متجبر».
قرآن می‌فرماید: ومن یردفیه بالحاد بظلم نذقه من عذاب الیم.
از آنجایی که
مکه حرم الهی است،
گناه و نافرمانی از
خداوند _در موقعیتی که همه را در حریم امن خود مهمان نموده است_ حرمت شکنی است؛ لذا
عذاب بیشتری (عذاب الیم) برای مرتکب به گناه در آنجا منظور شده است.
مکه شهری آزاد است و همه
مسلمانان می‌توانند در هر جای مکه و حرم، منزل گزینند و کسی حق ممانعت و محدود ساختن آنها را ندارد. رسول خدا می‌فرماید: «مکه مناخ لاتباع رباعها و لاتؤاجر بیوتها».
امام علی(علیه‌السّلام) در
نامه‌ای خطاب به کارگزار خود در مکه می‌نویسد: «مراهل مکة الا یاخذوا من ساکن اجرا فان لله سبحانه یقول «سواء العاکف فیه و الباد» فالعاکف: المقیم به و البادی الذی یحج الیه من غیر اهله وفقنا الله و ایاکم لمحابه والسلام».
از این رو سرزمین مکه، از اموال عمومی محسوب می‌شود که اختیار آن در دست امام مسلمین است. او نیز باید مطابق
مصلحت مسلمین و شهر مکه اقدام کند، اینکه مکه منطقه آزاد اسلامی است؛ یعنی، مسلمانان بدون هیچ محدودیتی می‌توانند از این مرکز عبادی بهره مند شوند و گروه خاصی نباید بر آن سیطره یابند و به جهت منافع اقتصادی و سیاسی عظیمی که از حضور مسلمانان در این مرکز عبادی به دست می‌آید، بر آن مسلط شوند؛ بلکه منافع آن باید به عموم مسلمانان عاید شود.
معاونت امور روحانیون، پیش درآمدی بر فرهنگ نامه اسرار و معارف حج، ج۱، ص۱۸۲، برگرفته از مقاله «اسرار شهر مکه».
