نام‌های فاطمه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
هر نامی معمولا بیانگر چگونگی صاحب آن است، البته اگر نامگذاری بوسیله شخص حکیمی انجام گیرد.
از
احادیث بر می‌آید که نامگذاری
فاطمه زهرا (علیهاالسّلام) بوسیله
حکیم علی الاطلاق یعنی خدای عالم انجام گرفته است. از سوی دیگر «فاطمه» از ماده «فطم» (بر وزن حتم) به معنای بازگرفتن
کودک از
شیر مادر است، سپس به هر گونه بریدن و جدایی اطلاق شده است. اکنون ببینیم روایات اسلامی در این زمینه چه می‌گوید؟
در حدیثی از
پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) آمده است که فرمود: «انما سماها فاطمة لان الله فطمها و محبیها عن النار؛
او را فاطمه نام نهاده، زیرا
خداوند او و دوستانش را از
آتش دوزخ باز داشته است». از این تعبیر استفاده می‌شود که نامگذاری بانوی اسلام به این نام، از سوی
خداوند صورت گرفته، و مفهومش این است که خدا
وعده داده است او و کسانی که او را دوست دارند و در خط
مکتب او باشند هرگز به دوزخ نروند.
در حدیث دیگری از
امام علی (علیه‌السّلام) می‌خوانیم که رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) به فاطمه (علیهاالسّلام) فرمود: «یا فاطمة! اتدرین لم سمیت فاطمة؛ ای فاطمه! آیا می‌دانی چرا فاطمه نامیده شده‌ای؟»
علی (علیه‌السّلام) می‌گوید: من گفتم: ای رسول خدا! شما بفرمایید چرا نام او فاطمه است؟ فرمود: «ان الله عزّوجلّ قد فطمها و ذریتها عن النار یوم القیامة؛
خداوند بزرگ او و فرزندانش را از آتش دوزخ در
قیامت باز می‌دارد».
بدیهی است منظور از فرزندان در این جا فرزندانی است که در خط این مادر بزرگ باشند، نه همچون
پسر نوح که خطاب شد: «انه لیس من اهلک
؛ او از اهل تو نیست». و به همین
دلیل در بعضی از احادیث، «ذریه» و «محبان» هر دو با هم ذکر شده‌اند، و این که
گمان کنیم
مفهوم روایات فوق این است که اگر آنها مرتکب انواع گناهان شوند و حتی
کافر و
مشرک باشند از
عذاب الهی در قیامت در امانند، اشتباه بزرگی مرتکب شده‌ایم که با هیچ یک از معیارهای اسلامی نمی‌سازد، زیرا خود پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) که اصل این شجره طیبه است صریحا در
قرآن مجید به این خطاب مخاطب شده است: «لئن اشرکت لیحبطن عملک و لتکونن من الخاسرین؛
اگر به فرض محال مشرک شوی، تمام اعمالت تباه می‌شود و از زیانکاران خواهی بود».
و در جای دیگر می‌فرماید: «اگر او سخنی
دروغ بر ما می‌بست ما او را با
قدرت می‌گرفتیم سپس رگ قلبش را قطع می‌کردیم».
آیا فرع زائد بر اصل ممکن است؟ آیا فرزندان رسول خدا از او برترند؟! البته هرگز پیغمبر نه راه
شرک پویید، و نه ـ العیاذ بالله ـ دروغی بر خدا بست، در
حقیقت یک درس بزرگ برای همه
امت است، تا بقیه حساب خود را برسند. این منافاتی با مقام شامخ سادات و ارزش فوق العاده آنها در
امت اسلامی ندارد.
در میان
عرب معمول است که علاوه بر اسم، کنیه‌ای نیز برای افراد انتخاب می‌کنند، اگر
مرد باشد با «اب» شروع می‌شود و اگر
زن باشد با «ام».
در روایات اسلامی در میان کنیه‌های فاطمه زهرا (علیهاالسّلام) کنیه عجیبی دیده می‌شود که چشم انداز دیگری از
عظمت فوق العاده آن حضرت را ترسیم می‌کند، در «
اسد الغابه» آمده است: «کانت فاطمة تکنی ام ابیها؛
کنیه فاطمه، ام ابیها (مادر پدرش!) بود». این معنا در کتاب «
استیعاب» از
امام صادق (علیه‌السّلام) نیز نقل شده است.
این تعبیر عجیب که نظیر آن درباره هیچ یک از
زنان اسلام دیده نشده، نشان می‌دهد که این
دختر با وفا آنچنان نسبت به پدرش
محبت می‌کرد که گویی «یک
مادر» برای او بود. می‌دانیم پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) در همان کودکی مادر خود را از دست داد، ولی این دختر از همان خردسالی از هیچ گونه محبت و دلسوزی درباره پدر بزرگوارش فروگذار نکرد. هم دختری دلسوز و فداکار و هم مادری مهربان و ایثارگر و هم یاری وفادار محسوب می‌شد.
پایگاه اطلاع رسانی دفتر ایت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی، برگرفته از مقاله «نام‌های فاطمه»، تاریخ بازیابی ۹۵/۱/۲۵
