ازدواج خدیجه با پیامبر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خدیجه (سلام‌الله‌علیها) دختر
خویلد بن اسد، زنی بازرگان و ثروتمند بود که به اِمرأةالقریش (یعنی شاهزاده خانم
قریش) شهرت داشت. او اولین زنی بود که
مسلمان شد و به
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ایمان آورد و اولین همسر پیامبر اسلام (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) و مادر
حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) است.
تعدادی از محققین بر این عقیده‌اند که خدیجه قبل از پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) با کسی
ازدواج نکرده بود و اولین و تنها ازدواج او، ازدواج با پیامبر اسلام (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) بود، اما طبق ادعای شهرت، خدیجه پیش از پیامبر اسلام (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم)، دو بار ازدواج کرده بود. در این مقاله سعی شده حقیقت و چگونگی ازدواج خدیجه با پیامبر اسلام (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) بررسی شود.
در راستای تلاش حکام مستبد اموی در زدودن نام
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از ماذنه‌ها و کاستن از قداست و عظمت آن بزرگوار
جعل حدیث به عنوان حربه‌ای کارآمد، در مقیاس وسیعی به کار گرفته شد؛ این احادیث مجعول در سرتاسر
سیره نبوی (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) با حجم بسیار زیاد وارد شده، به‌طوری‌که بسیاری از این احادیث مجعول که امروزه به عنوان مشهورات سیره نبوی (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) به خصوص در لسان
اهل‌سنت شناخته می‌شود، بسیاری از احادیث صحیح و مسلم تاریخی را کنار زده از شهرت انداخته‌اند. از جمله مواضعی که در آن احادیث مجعول به وفور داخل گردیده است، جریان ازدواج پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) با خدیجه (سلام
اللهعلیهم) و وقایع پیرامون آن است. در این مقاله سعی شده بر اساس
عقل و نقل از دیدگاهی متفاوت با آن‌چه که ادعای شهرت شده، به موضوع ازدواج پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) و خدیجه پرداخته شود.
در سبب این ازدواج گفته شده که
خدیجه (سلام‌الله‌علیهم) دختر
خویلد بن اسد زنی بازرگان، توانگر و صاحب جاه و شرف بود. او مردان را برای تجارت اجیر می‌کرد یا برای آن‌ها نصیبی از سود خود مقرر می‌نمود.
چون خدیجه (سلام
اللهعلیهم) اوصاف امانتداری و راستگویی و مکارم اخلاق پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) را شنید نزد آن حضرت فرستاد و به او پیشنهاد داد که با مال و کالای وی به
شام سفر کند
و بهره بیشتر و بهتر از سایرین دریافت نماید. خدیجه (سلام
اللهعلیهم) غلام خود میسره را نیز در این سفر با حضرت (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) همراه نمود. در بازگشت از این سفر تجاری، میسره بانوی خود را از وقایع و اتفاقات سفر آگاه نمود.
خدیجه (سلام
اللهعلیهم) که زنی شریف و خردمند و با تدبیر بود برای حضرت (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) پیغام فرستاد و گفت: «ای پسر عمو من خواهان
ازدواج با تو هستم چرا که خویشاوند منی و در بین خاندانت بزرگوار، امانتدار، خوش‌خلق و راستگویی»
و به روایتی دیگر دوست خود
نفیسه بنت منبه (منیه) را نزد
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) فرستاد تا در این رابطه با محمد (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) گفتگو کند. نفیسه نزد پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) آمد و از علت ازدواج نکردن ایشان جویا شد حضرت (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) پاسخ دادند: «چیزی ندارم که با آن ازدواج کنم» نفیسه گفت: «اگر این مانع بر طرف گردد و از تو دعوت شود با کسی که در زیبایی و مال و شرف همتای توست با او ازدواج می‌کنی؟» حضرت پرسید: «او کیست؟» گفت: «خدیجه (سلام
اللهعلیهم).»
خدیجه (سلام
اللهعلیهم) از لحاظ نسب در رده‌های میانی
قریش و از لحاظ مجد و شرف و ثروت والاترین زن قریش به شمار می‌آمد از این‌رو تمام مردان قریش در آرزوی آن بودند که بتوانند با او ازدواج کنند پس خواستگاری‌ها کرده و حاضر شده بودند مهریه‌های سنگین بپردازند.
وقتی پیغمبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) از پیشنهاد ازدواج خدیجه آگاه شد با خویشان و اعمام خود
مشورت نموده آن‌گاه به اتفاق
ابوطالب و چند تن از اعمام خود نزد
ورقة بن نوفل پسر عموی خدیجه (سلام
اللهعلیهم) رفتند و ایشان را از او
خواستگاری نمودند.
در مجلس خواستگاری، ابوطالب لب به سخن گشود و گفت:
«
حمد و سپاس خدای این خانه را آن کسی که ما را از ذریه
ابراهیم و
اسماعیل قرار داد و ما را در حرم امنی فرود آورد و بر مردم برتری داد و به این سرزمین برکت و نعمت بخشید، اما این برادرزاده‌ام بر تمام مردان قریش برتری و رجحان دارد و در این برتری با هیچ‌کس مقایسه نشود و در میان مردم برایش همانندی یافت نشود. اگرچه از جهت مالی تهیدست است، اما مال عاریه‌ای است که پایدار نمی‌ماند و سایه‌ای است که زایل می‌شود. او به خدیجه (سلام
اللهعلیهم) راغب و خدیجه (سلام
اللهعلیهم) نیز به او مشتاق است ما آمده‌ایم که با رضایت خدیجه (سلام
اللهعلیهم) او را از شما خواستگاری کنیم، کابین او بر عهده من می‌باشد که اگر بخواهید پرداخت می‌کنم قسم به خدای این خانه، محمد (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) دارای اقبالی بلند و دینی شایع و خردی کاستی‌ناپذیر است.»
بعد از سخنان ابوطالب، عموزاده خدیجه (سلام
اللهعلیهم) شروع به سخن کرد، اما به لکنت افتاد و از پاسخ ابوطالب بازماند، پس خدیجه (سلام
اللهعلیهم) شروع به سخن کرد و رضایت خود را از این ازدواج اعلام داشته و بیان داشت که حاضر است،
مهریه خود را از مال خویش بپردازد که این سخن تعجب حاضران را برانگیخت پس گفتند: «عجیب است کابین مرد را زنان می‌دهند؟» ابوطالب خشمگین شد و از جای برخاست و گفت: «اگر مثل برادرزاده‌ام بودید زنان شما را با بیشترین کابین طلب می‌کردند و اگر فردی مثل شما باشد، حتی با کابینه‌ای بالا، زنان حاضر به ازدواج با او نیستند.»
آن‌گاه ابوطالب شتری کشت و
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) بر خانواده‌اش وارد شد.
سخنان ابوطالب به خوبی نشان از جایگاه پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) در قلوب مردم
مکه در قبل از
بعثت داشته، خود می‌تواند در رد روایات مجعولی که آن حضرت (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) را یتیم ابی‌طالب دانسته و چنان شخصیت پست و حقیری برای حضرت ساخته و پرداخته‌اند که خواستگاری ایشان از خدیجه (سلام
اللهعلیهم) را به سخره گرفتن شخصیت حضرت (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) و دیگران معرفی کرده‌اند،
کافی است؛ روایات بی‌پایه و اساسی که تنها جهت کاستن از مقام شخصیت پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) و انحراف اذهان مردم از سوی دشمنان دین جعل شده‌اند. از این‌رو نقل این اکاذیب را که از سوی برخی مورخان و سیره‌نگاران روایت شده شایسته مقام ایشان ندیده از پرداختن به آن صرف نظر کردیم.
سرانجام مهریه این ازدواج دوازده اوقیه
طلا یا بیست ماده شتر جوان
در نظر گرفته شد و خدیجه (سلام
اللهعلیهم) به منزل
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) وارد شدند.
در باب این ازدواج مواردی از سوی مورخان و علمای اهل فن ایراد گردیده که پرداختن به آن در این‌جا امری مهم و درخور توجه است.
اینکه سن خدیجه در زمان ازدواج چقدر بوده همواره از موضوعاتی بوده که مورخین اعم از
شیعه و
سنی از گذشته‌های دور تاکنون بدان پرداخته، مطالبی را عنوان کرده‌اند.
در ذکر سن
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) و خدیجه کبری (سلام
اللهعلیهم) بین مورخین اختلاف است، بعضی از آنان سن حضرت (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) را بیست و سه سال،
عده‌ای بیست و پنج سال،
برخی بیست و هشت سال
و عده‌ای هم سن ایشان را زمان ازدواج سی سال برشمرده‌اند.
این اختلاف درباره سن جناب خدیجه (سلام
اللهعلیهم) از شدت بیشتری بین مورخان برخوردار است. غالب مورخان و علمای اهل‌سنت که کتب‌شان در دست است بر چهل ساله‌بودن خدیجه در زمان ازدواج تاکید کرده‌اند.
البته اقوال دیگر علماء نیز در این‌باره قابل توجه است به گونه‌ای که خواننده را در اینکه واقعاً سن حضرت خدیجه (سلام
اللهعلیهم) در زمان ازدواج چهل سال بوده یا نه جداً به تردید وا می‌دارد و این ظن را در شخص به وجود می‌آورد که سن ایشان در واقع بسیار کمتر از آن چیزی است که بسیاری از علمای اهل‌سنت و حتی بعضی از علمای شیعه بر آن تاکید داشته ادعای شهرت کرده‌اند.
درباره سن حضرت خدیجه چند قول ذکر شده است.
این قول را
ابوبکر بیهقی در
دلائل النبوه و
ابن‌کثیر در
البدایه و النهایه اصح اقوال دانسته‌اند،
قاضی ابرقوه نیز در کتابش این قول را اشهر اقوال معرفی کرده است.
این قول از سوی کتاب
السیرة الحلبیه و... نیز بیان شده است.
بسیاری از علماء و مورخان اینکه سن شریف خدیجه در زمان ازدواج با
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) بیست و هشت سال بوده است را مورد تاکید قرار داده، این قول را بر اقوال دیگر ترجیح داده‌اند.
شذرات الذهب،
انساب الاشراف،
سیر اعلام النبلاء،
السیرة الحلبیه،
تاریخ خمیس و... از جمله کتبی هستند که متذکر این قول شده، آن را بر دیگر اقوال برتری داده‌اند.
این قول نیز از جمله اقوالی است که در کتب السیرة الحلبیه،
تاریخ الخمیس،
و... به آن پرداخته شده است.
این قول نیز از جمله اقوالی است که در کتب البدایه و النهایه
و السیرة الحلبیه
عنوان گردیده‌است.
ضمن اینکه قول به چهل ساله،
چهل و چهار ساله،
چهل و پنج ساله،
و چهل و شش ساله
بودن ایشان نیز از جمله اقوالی است که علماء و مورخان بدان پرداخته در کتب‌شان از آن یاد کرده‌اند.
در کتاب دلائل النبوه بیهقی و
السیرة النبویه ابن‌کثیر نیز اشاره شده است که سن خدیجه (سلام
اللهعلیهم) با
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) در زمان ازدواج لااقل کمتر از سی سال بوده است، آن‌جا که در سن وفات خدیجه می‌گوید: «بلغت خدیجه خمساً و ستین سنه، و یقال خمسین سنه و هو اصح»
اگر قول مشهور در سن
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) را بیست و پنج سال بدانیم با احتساب اینکه حضرت (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) در چهل سالگی مبعوث شدند و در
سال دهم بعثت خدیجه (سلام
اللهعلیهم) وفات کرده‌اند، می‌توان گفت سن خدیجه (سلام
اللهعلیهم) در زمان ازدواج بیست و پنج سال بوده است.
حاکم نیشابوری نیز در کتاب
المستدرک علی الصحیحین خود از
هشام بن عروه نقل می‌کند که «خدیجه در
حالی وفات کرد که سن شریفش شصت و پنج ساله بود، این قول شاذ است و به نظر من سن او به شصت سال نرسید»
که در این صورت می‌توان گفت که او هم معتقد بوده که سن حضرت خدیجه (سلام
اللهعلیهم) در زمان ازدواج کمتر از سی و پنج سال بوده است.
اینکه ادعای شهرت شده، خدیجه (سلام
اللهعلیها) قبل از ازدواج با
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم)، دو بار ازدواج کرده و از شوهران سابقش فرزندانی داشته
جای تردید جدی است، چرا که در این مورد نیز ابهاماتی وجود دارد که باید بدان پرداخته شود.
مورخان و نسب‌شناسان ثمره‌ی ازدواج خدیجه (سلام
اللهعلیها) با پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) را دو پسر و چهار دختر دانسته‌اند. قاسم، عبدالله معروف به طیب و طاهر،
زینب،
ام‌کلثوم،
رقیه و
فاطمه (سلام‌الله‌علیها).
به تبع نفی ازدواج خدیجه (سلام
اللهعلیهم) با غیر از
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) درباره بعضی از فرزندان منتسب به خدیجه (سلام
اللهعلیها) نیز ملاحظاتی مترتب است که بدان پرداخته می‌شود:
نقل است زینب و رقیه فرزندان خدیجه (سلام
اللهعلیهم) نبوده‌اند؛ بلکه فرزندان هاله خواهر حضرت خدیجه (سلام
اللهعلیهم) بوده‌اند. هاله با مردی مخزومی ازدواج کرده بود و از او صاحب دختری به نام هاله شده بود، سپس بواسطه مرگ یا طلاق شوهر، هاله (هاله مادر) با مردی تمیمی به نام ابوهند ازدواج کرد و از او نیز فرزندی به نام هند به دنیا آورد. این مرد تمیمی همسر دیگری نیز داشته که از او زینب و رقیه متولد شدند. تا اینکه این زن و سپس شوهر تمیمی هاله وفات کردند. بعد از مرگ آن‌ها هند به قوم و عشیره‌اش ملحق شد.
اما هاله و فرزندش و نیز فرزندان همسر دیگر آن مرد تمیمی تنها ماندند، خدیجه (سلام
اللهعلیهم) آنان را نزد خود آورده بود. هاله (مادر) بعد از ازدواج
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) با خدیجه (سلام
اللهعلیهم) از دنیا رفت و این دو کودک نزد خدیجه (سلام
اللهعلیهم) باقی ماندند و از آن‌جا که عرب
ربیبه را دختر شخص می‌دانستند. (ابن اثیر در کتاب
الکامل فی التاریخ اشاره دارد که زینب دختر
هاله بنت خویلد بوده است)
از این‌رو این دختران را به حضرت
رسول (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) منسوب می‌کردند، در
حالی‌که آن‌ها فرزندان ابی‌هند شوهر خواهر خدیجه (سلام
اللهعلیهم) بودند.
این مطلب بواسطه مؤیداتی نیز تایید و پشتیبانی می‌شوند. بنا به تصریح برخی از مورخان
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) و خدیجه (سلام
اللهعلیهم) تا قبل از
بعثت تنها صاحب پسری بودند و بقیه فرزندان ایشان پس از بعثت متولد شدند.
حال آن‌که نقل شده است که در
جاهلیت دخترانی از
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) به عقد
ابوالعاص و
عتبة بن ابی‌لهب درآمدند که پس از بعثت پسر
ابی‌لهب با اصرار و اجبار پدر، همسر خود (رقیه) را
طلاق داد.
هم‌چنین
روایت شده که رقیه پس از طلاق پیش از هجرت
مسلمانان به
حبشه با
عثمان ازدواج کرد و سپس به همراه او به حبشه
هجرت کرد.
می‌دانیم که هجرت به حبشه در
سال پنجم هجری صورت گرفته است.
پس چگونه ممکن است، رقیه‌ای که پس از بعثت به دنیا آمده است، قبل از بعثت با پسر
ابی‌لهب و پس از بعثت با عثمان ازدواج کرده باشد. این موضوع لااقل دربردارنده این امر می‌تواند باشد که این دختران فرزندان
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) نبودند، بلکه ربیبه‌های ایشان بودند وگرنه چه توجیه دیگری می‌توان نسبت بدین‌امر پیدا کرد.
شاید از مهم‌ترین مواردی که دست‌آویزی برای اثبات وجود هند به عنوان فرزند خدیجه (سلام
اللهعلیهم) بخصوص در بین
شیعیان شده است روایتی است که از
امام حسن (علیه‌السّلام) نقل شده است در این روایت امام حسن (علیه‌السّلام) از
هند بن ابی‌هاله به عنوان دایی یاد کرده و از او اوصاف
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) جویا شده است در این روایت که با «سالت خالی هند بن ابی‌هاله من
حلیة رسول الله (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم). ..» آغاز شده، ایراداتی وجود دارد که بدان پرداخته می‌شود:
اولا: اشکالات سندی این روایت است که تمامی از یک طریق و آن هم از طریق مردی از
بنی‌تمیم از فرزند ابی‌هاله از امام حسن (علیه‌السّلام) روایت شده است.
ثانیاً: تمام این روایت پر از
شک و ریبه است.
ثالثاً: اصلاً در وجود فرزندی به نام هند برای خدیجه (سلام
اللهعلیهم) همان‌گونه که گفته شد تردید جدی وجود دارد.
رابعاً: امام حسن (علیه‌السّلام) خود پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) را دیده و به همراه او در
واقعه مباهله و... حضور داشته چه دلیلی وجود داشته که این مطلب را از هند بن ابی‌هاله بپرسد؟ اصلاً چرا حضرت (علیه‌السّلام) از پدر بزرگوارشان که بیش از همه به احوال پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) آگاه بوده و یار و یاور همیشگی آن حضرت (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) و
وصی و جانشین به حق ایشان بودند نپرسیدند؟
خامساً: ما هیچ نصی هر چند جعلی در دست نداریم که ثابت کند هند با
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) زندگی کرده باشد یا نزدیک او باشد یا در مجلسی از مجالس او شرکت کرده باشد یا در جنگی حضور یافته باشد.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ازدواج خدیجه با پیامبر»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۰۷/۲۲.
