رجال کشی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابو جعفر محمد بن حسن بن علی طوسی، (۳۸۵ - ۴۶۰ ق) ملقّب به شیخ الطائفه، کنیه‌اش ابوجعفر،
فقیه،
محدّث و متکلم
امامی قرن پنجم است وی مؤلف کتاب اختیار معرفة الرجال المعروف برجال الکشی می‌باشد.
کتاب رجال الکشی تالیف محمد بن عمر بن عبد العزیز
کشی (ق ۴)، که معرفة الناقلین عن الائمه الصادقین نام داشته، دارای غلط‌های زیادی بوده است و مرحوم
شیخ طوسی، برای رفع این غلط‌ها آن را تلخیص نموده است. درباره اصل رجال الکشی، نظریه‌های مختلفی وجود دارد، از جمله این که مشتمل بر
عامه و
خاصه بوده است و شیخ طوسی، تنها رجال خاصه را بیان کرده است.
این اثر نوعی تعلیقه یا شرح برگزیده کتاب
رجال کشی است و اثر جامع و مفیدی می باشد.
مولف در این کتاب نخست برخی از
اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) سپس برخی از اصحاب
امیرالمومنین (علیه‌السلام) و برخی از اصحاب
امام سجاد،
امام باقر،
امام صادق و دیگر
ائمه (علیهم‌السلام) را ذکر نموده و درباره هر یک احادیثی دال بر مدح و یا ذم ایشان ذکر نموده است.
این کتاب مشتمل بر حدود ۱۱۵۰
حدیث است.
موضوع کتاب رجال کشی، ذکر احوال و طبقات
راویان حدیث در زمان
معصومین ـ علیهم السلام ـ است و مبنای آن، روایاتی [
سند ] دار است که در مدح یا ذم آن ها از ناحیه
معصومین ـ علیهم السلام ـ صادر شده است.
نویسنده کتاب، بعد از ذکر
راوی، به طرح
روایت یا
روایات در مورد آن راوی می پردازد. این
روایات، گاهی فقط در مدح یا ذم راوی وارد شده و گاهی هم مضمون آن ها مختلف است؛
شیخ محمد کشی در مورد هیچ یک از آن ها جز در موادر نادر، رأی و نظری بیان نمی کند.
رجال کشی، نه اختصاص به
راویان شیعه دارد و نه محدود به افراد موثق و ممدوح است.
در این کتاب، نام
راویان بر اساس تاریخ زندگی آن ها آمده است نه به روش الفبایی یا سال وفات. از این رو، از یاران
پیامبر ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ شروع شده و به یاران
امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ و برخی از
رجال زمان
غیبت صغری و
مشایخ کشی و
کلینی، ختم شده است.
متن کتاب، در بردارنده
روایات و اخبار رجال و
راویان حدیث است. اسامی رجال بر اساس
اصحاب رسول اکرم و اصحاب ائمه (علیهم‌السّلام) باب بندی نشده‌اند و حتی ترتیب الفبا در آنها مراعات نشده است؛ اما با یک سیر اجمالی روشن می‌گردد که معرفی طبقات، همراه با تقدم و تاخر تاریخ زندگی رجال، تا حدودی مورد نظر بوده است، به طوری که با
روایات منقول از بعضی صحابیان رسول اکرم و یاران
حضرت علی (علیه‌السّلام) روایت‌ها شروع می‌شوند و سپس به ترتیب، اصحاب ائمه (علیهم‌السّلام) ذکر شده‌اند و به رجال
عصر غیبت صغری ختم می‌شود.
با بررسی روایت‌های این کتاب می‌توان تاریخ
تشیع در عصر حیات ائمه معصوم (علیهم‌السّلام) و تشکل‌های
شیعیان و فرقه‌ها و دسته بندی‌های داخلی
شیعه را مشخص نمود. همچنین این روایت‌ها مشخص کننده خط مشی شیعه در قبال دستگاه
خلافت بنی امیه و
بنی عباس است.
این کتاب در شش جزء تنظیم شده است.
در مقدمه آقای محمد واعظ زاده خراسانی درباره خصوصیت‌های این کتاب و چگونگی تصحیح آن، بحث شده است. محقق کتاب، زندگی نامه مؤلف و مباحثی را در ذکر نسخه‌های خطی‌ای که در تصحیح مورد مراجعه بوده‌اند، بیان داشته است و در آخر کتاب، فهرست مفصلی تنظیم و ارائه نموده است.
«ترتیب»هایی که بر این کتاب نوشته شده، عبارت‌اند از:
ترتیب سید یوسف بن محمد حسینی عاملی (م ق ۱۰).
ترتیب
محمد بن حسام‌الدین جزایری مشرفی (زنده در ۱۰۴۲ ق).
ترتیب
حسام‌الدین جزایری (ق ۱۱).
ترتیب
عنایة الله قهپایی (ق ۱۱).
ترتیب
داوود بن حسن بحرانی (ق ۱۲).
تعلیقات و حواشی‌ای که بر این کتاب نوشته شده، عبارت‌اند از:
تعلیقه میر محمد باقر استر آبادی (
میرداماد) (م ۱۰۴۱ ق).
حاشیه عنایة الله قهپایی (ق ۱۱).
شایان ذکر است که واعظ زاده خراسانی از
حسن مصطفوی نقل می‌نماید که چاپ
بمبئی، دارای حدود چهار هزار غلط چاپی است.
رجال کشی از معتبر ترین و مهم ترین کتاب های رجالی در طول
تاریخ اسلام است؛ چرا که در بردارنده ویژگی هایی ممتاز است:
الف) شناخت
راویان، از منظر و نگاه
معصومین ـ علیه السلام ـ بوده و کمتر اظهار نظری از نظر
شیخ محمد کشی یا نقل نظری از ناحیه دیگران، در آن دیده می شود؛ از این رو، علاوه بر شناخت مستند
راویان، خود کتاب به اعتبار کلام
معصوم ـ علیه السلام ـ دارای نوعی قداست است.
ب) کشی تمام روایاتی را که از
معصوم ـ علیه السلام ـ وارد شده آورده است؛ از این رو سند، مدح راوی یا ذم او، دارای قوت و تنوع خاصی است.
ج) این کتاب ها تنها به شناساندن
راویان حدیث اکتفا نکرده، بلکه به شناساندن فرقه ها، دسته ها و گروه های شیعی نیز پرداخته است؛ گروه هایی مثل: فطحی ها، بتریه ها، واقفیه ها، اشعثی ها.
در واقع رجال کشی، سند ماندگاری است از
تاریخ تشیع در عصر اول دوران حیات
امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ اعم از چگونگی رابطه
شیعیان با
امامان ـ علیهم السلام ـ، شناخت تشکیلات فرهنگی
شیعه، دسته بندی های داخلی
شیعه، وجود بدعت گزاران، تندروها، دروغ پردازان و روش
امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ در مدح و ذم
راویان و آن گروه ها.
د) ویژگی دیگر کتاب، عدم اظهار نظر نویسنده.
جز در موارد نادر و بسنده کردن به سند و یا سندهای مدح و ذم
راویان است، که نه تنها ضعفی در نویسنده به اثبات نمی رساند بلکه حاکی از قوت و عاقبت اندیشی وی است؛ چه این که طرح موضوع با ذکر
اسناد آن، بدون اظهار نظر، راه را برای تحقیق و پژوهش باز گذاشته و عملاً کتاب را از یک کتاب رجالی محض، بالاتر برده و به یک منبع پژوهشی پربار تبدیل کرده است.
کتاب حاضر تألیف شیخ طوسی است که با تعلیق و تصحیح معلم ثالث
میر داماد و با تحقیق
سید مهدی رجالی به چاپ رسیده است.
لازم به ذکر است که رجال کشی در دست نیست, اما گزیده و منتخب
شیخ طوسی در دست می‌باشد.
همچنین این کتاب به وسیله مؤسسه آل البیت (علیهم‌السّلام) در سال ۱۴۰۴ ق در ۲ جلد چاپ و منتشر شده است.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تألیفات رجالی قرن چهاردهم هجری»، تاریخ بازیابی ۹۵/۲/۲۵. سایت اندیشه قم علي كرجي - تلخيص از كتاب گلشن ابرار، ج ۴، ص ۱۸.
سایت اندیشه قم
