اختلاف قرائات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اختلاف قرائات، اختلاف در
قرائت قاریان صاحب قرائت ویژه را می‌گویند.
یکی از مباحث مهم در قرائت‌ها، اختلاف آن‌ها است که از آن به
تناقض و
تعارض قرائت‌ها نیز یاد می‌شود.
قرآن مجید فقط به یک طریق و یک
قرائت از جانب
پروردگار بر
پیامبراسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل شده است؛ ولی پس از نزول آن، قرائت‌های گوناگونی پدید آمد. سبب اختلاف قرائت‌ها، در
علوم قرآن بررسی شده است.
در ۱۴۰۰ سال پیش کتابی در شبه جزیره عربستان ظهور کرد که بالاتر از کتاب‌های بشری بود و تمام مطالب آن، بیانگر آن است که این کتاب، برخاسته از
عقل بشری نیست و نظم و نثر و
الفاظ و محتوی و علوم آن نشان می‌دهد قدرتی فراتر از قدرت
بشر در نوشتن این کتاب دخالت دارد. این کتاب برای تمام زمان‌ها و برای تمام نسل‌ها تا ابد نازل شده است و
روح تشنه انسان‌ها را سیراب و به سر منزل مقصود برساند.
تحریف در
لغت به معنای «طرف» گوشه یا جانب آمده است.
در اصطلاح به چند معنا آمده است؛ از جمله: تحریف معنوی تحریف به معنای زیاد کردن، کم کردن، تبدیل کردن الفاظ و ... .
علمای شیعه و اکثر
اهل تسنن، اتفاق نظر دارند که قرآن تحریف نشده و قرآن موجود، همان قرآن زمان
رسول خدا و هیچ دخل و تصرفی در آن صورت نگرفته است و این مطلب را خود قرآن بیان می‌کند:«انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون؛
همانا ما قرآن را نازل کردیم و خود از آن نگهداری و محافظت می‌کنیم».
علامه طباطبایی می‌گوید: «از وصف «لحافظون» حفظ قرآن در آینده فهمیده می‌شود و قرآن از هرگونه تحریف مصون می‌باشد».
هم‌چنین
آیه «لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه تنزیل من حکیم حمید؛
این کتاب (قرآن) قطعاً شکست‌ناپذیر است که هیچ‌گونه باطلی نه از پیش رو و نه از پشت سر به سراغ آن نمی‌آید، چون از سوی
خداوند حکیم و شایسته ستایش نازل شده است».
«عزیز» به معنای، شکست‌ناپذیر و نفوذ‌ناپذیر است، قبول کردن تحریف در قرآن، مستلزم پذیرفتن نفوذ‌پذیری در قرآن است که با عزیز بودن قرآن، ناسازگار می‌باشد.
افزون بر آن‌چه گذشت، تحریف شدن قرآن، با
اعجاز و
معجزه بودن آن سازگاری ندارد و نمی‌تواند هدایتگر بشر باشد. در نتیجه قرآن، کتاب الهی و مصون از تحریف است.
قرائت یکی از وجوه احتمالی در نص
قرآن کریم است که به وسیله یکی از قرّاء ارائه شده باشد. قرائات قرآن به خود قرآن ربطی ندارد و دو امر متغایرند؛ زیرا بستر قرآن، بستر
نص و
تواتر مسلمانان است؛ درحالی‌که بستر قرائات قرآن، اختیارات و استنباطات قراء در قرائات قرآن است و دارای تواتر و
حجیت نیست.
شیعه معتقد است قرآن بر یک حرف نازل شده است.
چنان‌که
امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید: «القرآن واحد نزل من عند واحد لکن الاختلاف یجیی من قبل الرواة؛
قرآن یکی است و از طرف یکی نازل شده و
اختلاف در حروف از طرف
راویان است.» و به قرائت مشهور بین راویان عمل می‌کنند. «... اقراء کما یقراء الناس...؛
همان‌گونه که مردم قرآن را قرائت می‌کنند، شما نیز قرائت کنید».
اختلاف در قرائات دارای ریشه‌های متفاوتی است از جمله:
۱. ابتدایی بودن خط سبب اختلاف در قرائات شده است؛ مثلاً واو و یاء را بدون سبب حذف می‌کردند. در
آیه ۴
سوره تحریم می‌فرماید: «و صالحوا المؤمنین»
واو را حذف می‌کردند «صالح المؤمنین» می‌نوشتند؛
۲. خالی بودن از نقطه: مسلمانان در قرن اول هجری کلمات را بدون نقطه می‌نوشته‌اند، این خود موجب اختلاف در حروف شده است؛
۳. مجرد بودن از حرکات؛
۴. الف نداشتن کلمات یا اختلاف لهجه؛
۵.
اجتهاد و اعمال نظری قاری؛
۶. زیاده‌روی در اعمال قواعد ادبی؛
۷. علل روانی قاری و مشهور نمودن خود با ابتکار در قرائت.
اختلاف قرائات گاهی در
حکم فقهی تاثیرگذار است. برخی از این موارد که در آثار
علوم قرآنی ذکر شده چنین است:
۱. نقض (باطل شدن) یا عدم نقض وضوی ملموس (علاوه بر نقض وضوی لامس که قدر متیقن از مدلول
آیه است) بنابر اختلاف قرائت در: "لمستم" و "لامستم" (در
آیه ۴۳ سوره نساء)؛
۲.
جواز وطی حائض به محض انقطاع دم یا مشروط بودن به
غسل بعد از انقطاع، بنابر اختلاف قرائت در: "حتی یطهرن" (در
آیه ۲۲۲
سوره بقره)؛
۳. وجوب یا عدم
وجوب سجده هنگام
تلاوت یا
استماع آیه ۲۵
سوره نمل : (الا یسجدوا لله الذی یخرج الخبء فی السماوات والارض ویعلم ما تخفون وما تعلنون)،
بنابر اختلاف قرائت در تشدید یا تخفیف لام در«الا».
یکی از محورهای بحث اختلاف قرائات، صحت و جواز تبعیت از قرائت‌های مختلف است. دیدگاه‌ها در این بحث مبتنی بر انظار در تعریف و ضوابط و احکام قرائات شاذ است، و در
حقیقت، به منزله صغریات و مصادیق آن احکام کلی هستند. از این رو، برخی از وجوه در موارد اختلاف قرائات، صحیح و قرائت به آن وجوه هم جایز شمرده شده است. بخشی دیگر، صحیح اما قرائت به آن، غیر جایز دانسته می‌شود، و بخش سوم، غیر صحیح و غیر جایز اعلام می‌شود.
اسباب اختلاف قرائات؛
وجوه اختلاف قرائات .
۱.
التمهید، محمدهادی معرفت، قم، نشر اسلامی، ج ۲، ص ۹ ـ ۱۰۰.
۲.
البیان، سید ابوالقاسم خویی، قم، نور الثقلین، ص ۱۷۱.
۳.
البرهان، زرکشی، بیروت، دارالمعرفة، ج ۱، ص ۳۱۸.
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «اختلاف قرائات». سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اختلاف قرائات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۲۷.
