اختلاف عقیدتی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نگرش‌های گوناگون در
تفسیر هستی، آفریننده آن،
اسماء و صفات او، فرجام کار
جهان و سرانجامِ بشر از مهم‌ترین عوامل
تفرقه و جدایی گروه‌های انسانی است.
گروهی از انسان‌ها به رغم پذیرش ضرورت وجود آفریننده
حکیم ،
وحدانیت او را در مرحله اصل آفرینش یا تدبیر هستی، انکار می‌کنند.
از این دسته در اصطلاح
قرآن با عنوان مشرکان یاد‌شده است.
گروهی از مشرکان به دو مبدأ در اصل آفرینش قائل بوده،
و گروهی نیز چون
بت‌پرستان ، به نیروهای طبیعی
و غیبی متعدّدی از قبیل فرشتگان،
خورشید ، ستارگان،
ماه و... گرایش یافته‌اند.
قرآن کریم عقاید آنان را با براهینی مانند:«لَوْ کانَ فیهِما آلِهَة اِلاَّ اللّه لَفَسَدَتا»
و برهان
حضرت ابراهیم :،
تخطئه کرده
و روز
قیامت را روز فیصله
و روز کیفر سخت مشرکان دانسته است:«اِنَّ الَّذینَ ءامَنوا والَّذینَ هادوا والصّبِینَ
والنَّصری والمَجوسَ والَّذینَ اَشرَکوا اِنَّ اللّهَ یَفصِلُ بَینَهُم یَومَ القِیمَةِ اِنَّ اللّهَ عَلی کُلِّ شَیء شَهِید».
اختلاف دینی میان ادیان نیز یکی دیگر از موارد اختلاف عقیدتی است.
همه ادیان آسمانی بر اصل پرستش خداوند در جای‌گاه یگانه آفریننده هستی
و مدبّر آن اتّفاق نظر دارند.
آن‌چه بیش‌تر میان ایشان جدایی انداخته، نوع اعتقاد به رسالت پیامبران است؛ زیرا براساس سنّت الهی پیروان هر
پیامبر آسمانی موظّف بوده‌اند به استناد بشارت پیامبر خود مبنی بر آمدن پیامبر جدید
و ارائه
معجزه از سوی او، به آیین وی تن دهند؛ امّا از میان پیروان برخی از پیامبران گروهی که منافع خود را در خطر می‌دیدند، از روی ستم
و طغیان، همه بشارت‌ها را نادیده انگاشته به مخالفت با پیامبر نوظهور برمی‌خاستند؛ به‌طور مثال،
یهود با آمدن
عیسی (علیه‌السلام) به آیین
مسیحیت تن ندادند؛ چنان‌که بسیاری از
یهودیان و مسیحیان با آمدن پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) از روی
تعصب و دشمنی، همچنان بر عقاید گذشته خود ثابت ماندند
و بدین ترتیب، اختلاف دینی میان پیروان ادیان آسمانی پدیدار شد.
بخش قابل توجّهی از آیات
قرآن که پیروان ادیان آسمانی به‌ویژه
یهود و نصارا را خطاب کرده
و از آنان خواسته تا به
اسلام بگروند:«یاَیُّهَا الَّذینَ اُوتوا الکِتبَ ءامِنوا بِما نَزَّلنا مُصَدِّقًا لِما مَعَکُم»،
و از عقاید باطل خود همچون
تثلیث و فرزند
و محبوب
خدا بودن:«وقالَتِ
الیَهودُ والنَّصری نَحنُ اَبنؤُا اللّهِ واَحِبّؤُهُ...»
دست برداشته یا دست کم بر محور اصول مشترک با مسلمانان هم‌صدا شوند،
به این نوع اختلاف ناظر است.
برای پرهیز مسلمانان از چنین اختلافی، از آنان خواسته شده که به رسالت تمام پیامبران
و آسمانی بودن کتاب‌هایشان
ایمان آورده، میانشان جدایی نیندازند.
گاهی به رغم برخورداری پیروان یک
دین از عقاید مشترک، در اثر گذشت زمان
و ظهور شبهات نوپدید، برخورد با فرهنگ‌های متفاوت
و... شکاف‌های مذهبی میان پیروان یک
دین رخ‌نُموده که باعث ظهور فرقه‌های گوناگون درون دینی می‌شود؛ چنان‌که به‌سبب نوع تفسیر از تثلیث
و چگونگی حلول الهی در عیسی (علیه‌السلام) فرقه‌های گوناگونی همچون:ملکانیّه، نسطوریّه، یعقوبیّه
و... میان مسیحیان ایجاد شده است.
بر این اساس،
قرآن از مسلمانان خواسته است به سان
یهود و نصارا دچار تفرقه دینی نشوند:«
و‌لاتَکونوا کالَّذینَ تَفَرَّقوا واختَلَفوا مِن بَعدِ ما‌جاءَهُمُ البَیِّنتُ...».
عموم مفسّران، تفرقه
یهود و نصارا و دسته‌دسته شدنشان را انشعاب مذهبی
و پیدایش فرقه‌های گوناگون دانسته‌اند.
قرآن ، در کنار دعوت اکید مسلمانان به اتّحاد
و همبستگی
و چنگ زدن به ریسمان الهی:«واعتَصِموا بِحَبلِ اللّهِ جَمیعًا
و لاتَفَرَّقوا»،
از آنان خواسته شده تا به‌سان پیروان ادیان پیشین که به پراکندگی فرقه‌ای دچار شده‌اند، پراکنده‌نشوند.
این امر نشان می‌دهد که
قرآن کریم، ظهور چنین پراکندگی را پیش‌بینی کرده
و به‌سبب خطرآفرینی، به شدّت درباره آن هشدار داده است.
علامه طباطبایی (رحمه الله) معتقد است: تأکید
قرآن بر اتّحاد
و پرهیز از اختلاف به‌سبب پیش‌بینی وقوع اختلاف در امّت اسلامی است؛ چنان‌که شیوه
قرآن در مواردی از این دست، همین است.
بیش‌تر مفسّران، ذیل این دسته از آیات روایت مشهوری از پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را آورده‌اند
که در آن آمده است:
یهود به ۷۱ فرقه،
و نصارا به ۷۲ فرقه پراکنده شدند،
و امّت من به ۷۳ فرقه پراکنده خواهند شد
و همه آنان از بین می‌روند، به استثنای یک فرقه که رهایی خواهند یافت.
درباره مضمون این روایت
و این‌که یگانه فرقه نجات یافته کدام است، محدّثان
و متکلّمان اختلاف دارند.
عالمان
شیعه معتقدند: پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) پس از بیان این جمله، بر شانه
امیرمؤمنان (علیه‌السلام) دست گذاشت
و او
و پیروانش را مصداق
فرقه نجات یافته دانست.
پیدا است که
عصمت اهل‌بیت با استناد به
آیه تطهیر و نیز یاد‌کرد آنان با عنوان ثقل اصغر در کنار
قرآن که مانع گمراهی امّتند، در
حدیث ثقلین که از‌جمله احادیث
متواتر نزد فریقین است،
دیدگاه عالمان
شیعه را تقویت می‌کند.
گروهی از محقّقان چون
ابن‌حزم و شهرستانی کوشیده‌اند با برشمردن فرقه‌های مسلمانان، شمار آنان را به ۷۳ فرقه رسانده،
عقاید اختصاصی هر یک از آنان را مشخّص سازند.
صرف نظر از این دیدگاه‌ها، وجود اختلاف میان مسلمانان
و پیدایش فرقه‌های کلامی چون
اهل حدیث،
مرجئه،
خوارج،
اشاعره،
معتزله،
مجسمه و...
و نیز پیدایش فرقه‌های فقهی مانند
شافعی،
حنبلی،
مالکی و... از واقعیّت‌های انکارناپذیر تاریخ مسلمانان است که همچنان به‌صورت چالشی جان‌کاه،
مانع یگانگی همه جانبه آنان شده
و نتایج تلخی چون سیطره بیگانگان بر آنان را به همراه داشته است.
گذشته از انواع اختلافات دینی که از نگاه
قرآن ، امری نکوهیده تلقّی شده است،
قرآن تفاوت شریعت‌ها
و قوانین هر یک از ادیان را به خداوند نسبت داده است.
البتّه از نگاه
قرآن فقط یک دین وجود دارد:«اِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الاِسلمُ»
و یگانه
دین پذیرفته شده نزد خداوند همان است:«
و‌مَن یَبتَغِ غَیرَ الاِسلمِ دینًا فَلَن یُقبَلَ مِنهُ»
امّا به سبب مقتضیات هر عصر،
و تعالی تدریجی اندیشه‌ها همگام با گذر زمان، متناسب با هر عصر
و سطح نیازهای مردم همان دوران، شرایعی پیش‌بینی شده: «لِکُلّ جَعَلنا مِنکُم شِرعَةً
و مِنهاجًا»،
و با آمدن دورانی جدید
شریعت پیشین نسخ می‌شده است؛
با آمدن
اسلام و گام نهادن بشر در واپسین پلّکان رشد
و تعالی، آخرین شریعت آسمانی
و کامل‌ترین آن‌ها بر مردم عرضه شد،
و با رسالت پیامبر
اسلام ،
نبوت نیز خاتمه یافت.
مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «اختلاف».
