اخبار مکه (وستنفلد)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اخبار مکه وستنفلد مجموعه‌ای از پنج اثر مهم در تاریخ محلی
مکه ، همراه تصحیح و ترجمه گزیده آن به
زبان آلمانی می‌باشد، این کتاب مجموعه‌ای از پنج کتاب
اخبار مکه ازرقی (م. حدود۲۵۰ق.) ،
اخبار مکه فاکهی (سده سوم ق.) ، شفاء الغرام
فاسی (م. ۸۳۲ق.) ، الجامع اللطیف ابن ظهیره (م. ۹۸۶ق.) و الاعلام باعلام بیت الله الحرام قطب الدین نهروالی (م. ۹۹۰ق.) است که برخی از آن‌ها به شکل کامل و بعضی گزیده آمده است. در پایان، خلاصه‌ای از آگاهی‌های تاریخی این کتاب‌ها به
زبان آلمانی ترجمه و در جلد چهارم گردآوری شده است.
خاورشناس آلمانی، هنریش فردیناند وستنفلد (Heinrich Ferdinand Wuestenfeld)، در
سال ۱۸۰۸م. در موندن (Munden) زاده شد. تحصیلات مقدماتی خود را در همان شهر به پایان رساند و برای ادامه تحصیل در مقطع دبیرستان به هانوفر (Hanover) رفت. تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشگاه گوتینگن (Gotingen) آغاز کرد و در آن جا بخش‌هایی از
عهد قدیم را فراگرفت. سپس تحصیلات خود را با فراگرفتن
زبان‌های عربی، فارسی، سریانی و سانسکریت ادامه داد و از دانشمند نام آور
زبان‌های سامی، ایوالد (Ewald) بهره برد. وی برای آشنایی بیشتر با عهد قدیم و
زبان‌های سامی، به ویژه
زبان عربی ، به برلین رفت و از محضر استادانی چون ویلکن (Wilken) و بوپ (Bopp) بهره جست. سپس به گوتینگن بازگشت و دکترای خود را دریافت کرد. آن گاه وستنفلد در سمت استادیاری به
تدریس پرداخت و مسئولیت کتابخانه دانشگاه گوتینگن را بر عهده گرفت و به سمت استاد تمام ارتقا یافت.
وی آثاری گوناگون در
تاریخ ، شرح حال نامه‌ها و جغرافیا از خود بر جای گذاشت که بیشتر آن‌ها تصحیح نسخه‌های خطی آثار اسلامی است؛ از جمله:
معجم البلدان یاقوت حموی ، سیره ابن اسحاق، طبقات الحفاظ ابوعبدالله ذهبی،
وفیات الاعیان ابن خلکان ، الطرق الرئیسیة الخارجة من المدینة المنوره، معجم ما استعجم بکری، المؤرخون العرب و مؤلفاتهم، موت الحسین و اسرة الزبیر دمشقی.
او همچنین کتاب گمشده اخبار مدینه ابن زباله را از گزارش‌های کتاب سمهودی استخراج کرد و همراه تحقیقی به چاپ رساند.
وستنفلد در فوریه
سال ۱۸۹۹م. در هانوفر درگذشت.
اخبار
مکه از مهم‌ترین آثار احیا شده به دست وستنفلد است که در چهار جلد به نام «Die chroniken der stadt Mekka» گردآوری شده است. محققان عرب از این مجموعه با عنوان اخبار مکه
و تواریخ مکه
یادکرده‌اند.
ارزش این کتاب بدان روست که نخستین تصحیح انتقادی این آثار بوده است. کراچکوسفکی، اسلام شناس و خاورشناس برجسته روسی، آشنایی محققان دوران حاضر با تاریخ محلی مکه را وامدار مطالعات وستنفلد و کتاب اخبار
مکه او دانسته است.
پس از وستنفلد، تصحیحات و تحقیقاتی دیگر بر این پنج کتاب صورت پذیرفت که بیشتر آن‌ها از کار وستنفلد بهره برده و تصحیح خود را با این کتاب مقابله کرده‌اند.
وستنفلد کتاب را در چهار جلد تنظیم کرده و جلد نخست را به تصحیح کهن‌ترین اثر بر جای مانده در
تاریخ محلی مکه، یعنی اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار نوشته ابوالولید ازرقی اختصاص داده است. کار او نخستین تصحیح این کتاب است و تصحیح‌های بعد از آن بسیار بهره برده‌اند. رشدی صالح ملحس در تصحیح خود، این کتاب را اصل قرار داده است.
با وجود این، ملحس و عبدالله بن دهیش، مصححان دیگر کتاب، تصحیح وستنفلد را پر از خطا و اشتباه دانسته‌اند.
وستنفلد کتاب ازرقی را بر پایه سه نسخه خطی تصحیح و مقابله کرده و در مقدمه‌ای مفصل به
زبان آلمانی، به شرح زندگی ازرقی و کتابش پرداخته و نسخه‌هایی را که در تصحیح این اثر از آن‌ها بهره برده، بازشناسانده است. او کتاب ازرقی را همچون سیره
ابن هشام دانسته و در جای دیگر آن را با اخبار مکه فاکهی مقایسه کرده و درباره نویسندگان و اختلاف‌های موجود درباره ازرقی به بررسی پرداخته است. او اخبار مکه ازرقی را در ۵۱۸ صفحه همراه ۱۴ صفحه تصحیحات به سال ۱۸۵۸م. در لایپزیک (Laypzig) آلمان به چاپ رسانده است.
جلد دوم کتاب وستنفلد گزیده‌ای از سه کتاب
اخبار مکه فاکهی، الجامع اللطیف ابن ظهیره، و شفاء الغرام
فاسی با عنوان المنتقی باخبار‌ام القری است. وی در این جلد بر آن است که آگاهی‌های تاریخی اخبار مکه ازرقی را کامل کند. بدین روی، آگاهی‌های تکراری این سه کتاب را فرونهاده و فقط گزارش‌ها و آگاهی‌های افزون بر اخبار مکه ازرقی را گزینش کرده است.
در مقدمه کتاب به
زبان آلمانی، شرح حال نویسندگان این کتاب‌ها آمده است. وی با توجه به این که شرح حال فاکهی و کتابش را در مقدمه جلد اول یاد کرده است، پس از شرحی کوتاه درباره کتاب فاکهی به شرح حالی مفصل و دقیق از
فاسی و کتاب هایش و بازشناسی نسخه‌های خطی شفاء الغرام پرداخته است. او کتاب
فاسی را ستوده و روش وی را در این کتاب بسیار دقیق و شفاءالغرام را کامل‌ترین اثر در تاریخ مکه خوانده است. شرح حال ابن ظهیره و نمودار سلسله
نسب خاندانش و همچنین معرفی ۱۷ تن از این خاندان، بخشی دیگر از این مقدمه را تشکیل می‌دهد.
جلد دوم کتاب با گزیده اخبار مکه فاکهی آغاز شده و بخشی از این کتاب که در اخبار مکه ازرقی موجود نیست، گزارش شده است.
وستنفلد بر این باور است که فاکهی گر چه از ازرقی نام نبرده، بیشتر آگاهی‌های کتابش را از او گرفته است. برخی از آگاهی‌های این بخش بدین قرارند: راه‌ها
، حمام‌ها
، قاضیان
و حکمرانان قریشی
. و غیر قریشی مکه.
کتاب دیگر که وستنفلد در تکمیل آگاهی‌های تاریخی مکه به تصحیح آن پرداخته، شفاءالغرام است.
شفاء الغرام به سبب بیان آگاهی‌های نو و تحلیلی درباره مکه، بیشتر برگ‌های جلد دوم را به خود اختصاص داده است. وستنفلد در این بخش ۱۰ باب از ۴۰ باب شفاء الغرام را همراه مقدمه
فاسی آورده که برخی به شکل کامل
و برخی به شکل گزیده
آورده شده‌اند.
گزیده‌ای کوتاه از الجامع اللطیف پایان بخش جلد دوم کتاب است.
وستنفلد بر این باور است که الجامع اللطیف در
قیاس با کتاب‌های یاد شده، آگاهی‌های تازه ندارد. از این رو، تنها قسمت‌هایی از ابواب هفتم
، هشتم
و دهم
این کتاب را که شامل آگاهی‌هایی همچون گنبدهای
مسجدالحرام و شمار برخی از امیران مکه است، همراه مقدمه ابن ظهیره آورده است. فهرستی از اعلام و مکان‌ها نیز در پایان جلد دوم کتاب به چشم می‌خورد.
جلد دوم به سال ۱۸۵۹م. در ۳۹۱ صفحه همراه ۲۳ صفحه مقدمه در لایپزیک آلمان به چاپ رسیده است.
کتاب الاعلام باعلام بیت الله الحرام نوشته نهروالی، جلد سوم کتاب را به خود اختصاص داده است. این جلد نخستین مجلد منتشر شده از این مجموعه است که به سال ۱۸۵۷م. در ۴۸۰ صفحه همراه ۱۶ صفحه مقدمه در لایپزیک به چاپ رسیده است.
وستنفلد پس از گردآوری مجموعه‌ای کامل از تاریخ مکه در سه جلد پیشین، جلد چهارم کتابش را به تاریخ مکه به
زبان آلمانی اختصاص داده است. او در این جلد، گزارش‌ها و آگاهی‌های تاریخی سه جلد پیشین را با
نظم و ترتیبی درخور و به صورت خلاصه بیان کرده است.
در مقدمه کوتاه جلد چهارم، شیوه گزینش و دسته بندی آگاهی‌ها آمده و به کتاب‌های فاکهی، ازرقی و ابن ظهیره به منزله منابع این آگاهی‌ها اشاره شده است. وستنفلد در این جلد بر آن است که تنها به مباحثی با موضوع مکه بپردازد و از قلمرو آن بیرون نرود.
جلد چهارم کتاب ۱۳ بخش دارد. وستنفلد در آغاز به تاریخ پیش از
اسلام مکه می‌پردازد که از آن جمله است: تاریخ کهن
کعبه ، ورود ابراهیم و اسماعیل به مکه
، گزارش‌هایی از قبایل جرهم
، خزاعه
و
قریش ، نیاکان پیامبر همچون
قصی بن کلاب و
هاشم بن عبد مناف .
تاریخ مکه و کعبه در دوره اسلامی نیز در بخشی جداگانه یاد شده است. وستنفلد این بخش را با دوران خلفا آغاز کرده
و سپس به مکه در دوران اموی
، عهد عباسی
و سلاطین عثمانی
پرداخته است. نقشه مکه بر پایه گزارش‌های ازرقی همراه درخت واره‌ای از شرفای مکه
پایان بخش این کتاب است. وستنفلد این جلد را به سال ۱۸۶۱م. در ۳۴۰ صفحه در لایپزیک به چاپ رسانده است.
اخبار مکه، الازرقی، به کوشش ابن دهیش؛ اخبار مکه، الازرقی، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق؛ الاعلام، الزرکلی، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م؛ تاریخ الادب العربی، کارل بروکلمان، قم، دار الکتاب الاسلامی، ۱۴۲۹ق؛ تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی، ایگناتی یولیانوویچ کراچکوفسکی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۹ش؛ طبقات المستشرقین، عبدالحمید صالح، مکتبة مدبولی؛ المستشرقون، نجیب العقیقی، مصر، دار المعارف، ۱۹۶۵م؛ معجم المطبوعات العربیه، یوسف الیان سرکیس (م. ۱۳۵۱ق.) ، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۱۰ق؛ موسوعة المستشرقین، عبدالرحمن بدوی، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۳م.
حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«اخبار مکه وستنفلد».
