احکام حسی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

احکام حسی یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای ادراکات برگرفته از حواس ظاهری و باطنی است.

---

احکام حسی، ادراکاتی است که از ناحیه حواس (ظاهری یا باطنی) برای نفس حاصل می‌شود؛ همانند حکم به اینکه سیب خوشبوست که نمونه‌ای برای ادراک ناشی از حواس ظاهری (حس بویایی، چشایی، لامسه، شنوایی و بینایی) است، و ادراک اینکه من گرسنه، تشنه و غضبناک هستم که نمونه‌ای برای ادراک ناشی از حواس باطنی (حس مشترک، خیال، متصرفه، واهمه و حافظه) است.
احکام حسی به خلاف احکام عقلی، جزئی‌اند و معروف است که جزئی نه کاسب است و نه مکتسب؛ بدین‌سان هرگاه از طریق بوییدن ادراک شود که سیبی بدبو یا خوشبوست، این صفت خاص را به سیب دیگری نمی‌توان سرایت داد، زیرا جزئیت، سبب افتراق و امتیاز افراد است. ناگفته نماند که هر چند از طریق حکم حسی به حکم دیگری انتقال صورت نمی‌گیرد، ولی نقش معدّ بودن آن را نباید فراموش کرد. حس، مبدا اکتساب تصورات کلی و تصدیقات اولی و مفتاح ابواب همه علوم است و هیچ علمی بدون اعانت حواس حاصل نمی‌شود و به همین سبب گفته‌اند: «من فَقَد حسا فَقَدَ علما».
بدین‌سان، حس در تصور معقولات، تنها نقش اعدادی دارد و حاکم بالذات در همه موارد، عقل است که حکم کلی می‌دهد؛ یعنی عقل از ادراک محسوسات، قضایای معقول استخراج می‌کند و همین قضایا مبدا برهان می‌شود و به همین سبب، حس به تنهایی، هیچ حکم کلی را افاده نمی‌کند.

---