احمد بن محمّد الخلیلی الآملی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوعبدالله احمد بن محمد باهلی بصری طبری آملی، مشهور به
غلام خلیل (م ۲۷۵ هـ)، از راویان
قرن سوم هجری قمری بود که نزد رجالیون تضعیف شده و متهم به دروغگویی و
جعل حدیث است و روایاتش را غیرقابل استناد دانسته‌اند.
ابوعبدالله احمد بن محمد بن غالب باهلی بصری طبری آملی، مشهور به
غلام خلیل، از موالی باهله و اهل
بصره بود.
گفته شده که وی فردی فصیح بود و علوم بسیاری را در حفظ داشت.
برخی رفتارهای زاهدانه و گرایش صوفی مآبانه وی سبب گردید تا مریدانی را گرد خود جمع، و حتی برخی از دولتمردان و بزرگان را نیز به خویش جذب کند. گفته شده که مادر
معتمد بالله خلیفه عباسی (خلافت ۲۵۶-۲۷۹ هـ) از جمله مریدان و پیروان وی بوده است.
غلام خلیل ظاهراً مراحلی از عمر خویش را در بصره سپری کرده است و سپس راهی
بغداد شده و نزد بزرگانی چون
دینار بن عبدالله،
قرة بن حبیب و
شیبان بن فروخ تلمّذ کرده و دانش آموخت. پس از آنکه در کسب دانش به کمال رسید و مراحلی را به اتمام رسانید، در بغداد مجالس درس بر پا ساخته و شاگردان بسیاری را تربیت کرد که از آن میان افرادی چون
محمد بن مخلد،
ابوعمرو بن سماک،
احمد بن کامل قاضی و
محمد بن
محمد بن هارون کندی را می‌توان نام برد.
ابوعبدالله احمد بن محمد، فردی دروغ‌گو، جاعل حدیث و فاسد است که مورد التفات نیست.
احادیث بسیاری از ابوعبدالله روایت شده، ولی قریب به اتفاق رجال‌شناسان
اهل‌سنت و
شیعه، باهلی را فردی ضعیف و روایاتش را غیرقابل استناد دانسته‌اند.
نجاشی در کتاب خود او را جدا
ضعیف می‌داند
و
ابن‌غضائری (در مورد ابن‌غضائری و کتاب او، سخن بسیار است و لذا از آنجا که در انتساب کتاب به او اشکال وجود دارد، ما هرجا که کلام او را نقل می‌کنیم، به عنوان مؤیّد ـ نه دلیل ـ است. (ر. ک: مقدّمه معجم الرّجال)) نیز او را دروغ‌گو و جاعل حدیث و فاسد شمرده است.
ابن‌حبان وی را در زمره راویان مجروح ذکر کرده است.
ابوحاتم رازی برخلاف آنکه اعتقاد دارد باهلی روایات غیر قابل قبولی را نقل کرده، اما او را فردی صالح و شایسته توصیف می‌کند.
ابوعبدالله نهاوندی از
غلام خلیل سؤال کرده که چرا به جعل حدیث روی آورده، در جواب می‌گوید که برای به دست آوردن دل مردم، آنها را جعل کرده است.
ابوداود سجستانی وی را فردی کذّاب و دجّال بغداد معرفی کرده است.
غلام خلیل به سال ۲۷۵ هـ در بغداد درگذشت و جنازه‌اش به بصره منتقل و به خاک سپرده شد.
آثاری برای او برشمرده‌اند که عبارت‌اند از:
الوصول الی معرفة الاصول.
کتاب الکشف
کتاب فضائل امیرالمومنین (علیه‌السّلام).
شرح کتاب السنّة.
ابن‌ندیم نام
غلام خلیل را عبدالله بن احمد بن محمد آورده و ضمن صوفی خواندن او، تالیفاتش را این‌گونه برمی‌شمرد: کتاب الدعاء، کتاب الانقطاع الی الله، کتاب الصلاة و کتاب المواعظ.
به نظر می‌رسد به جای ابوعبدالله احمد، نسب او را عبدالله بن احمد نوشته یا در کتاب تصحیفی رخ داده است. احتمال ضعیفی هم می‌توان داد که فرزند احمد، عبدالله نام داشته و او هم به
غلام خلیل شهرت داشته است.
برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۴۶، برگرفته از مقاله «احمد
غلام خلیل».
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «دروغ پردازان در حوزه حدیث شیعه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱/۱۷.
