احمد بن علی رفاعی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رِفاعی، احمد بن علی بن احمد، کنیه اش ابوالعباس، معروف به ابن رفاعی، از عرفای
شافعی قرن ششم و مؤسس
طریقت رفاعیه می باشد.
برخی تذکرهها
او را عربیالاصل و از قبیله بنیرفاعه و برخی دیگر
وی را مغربیالاصل معرفی کردهاند.
نسب احمد از جانب پدر به
امام موسی کاظم علیهالسلام میرسد و از طرف
مادر، انصاری است.
رفاعی در سال ۵۰۰ یا ۵۱۲ در
قریۀ حسن (از توابع شهر واسط در
عراق) بهدنیا آمد.
در کودکی پدرش او را برای فراگیری و حفظ
قرآن به
عبدالسمیع حربونی سپرد.
پس از درگذشت پدر رفاعی در ۵۱۹،
منصور بطائحی،
دایی رفاعی،
تربیت و
کفالت او را برعهده گرفت و او را به همراه خانوادهاش به واسط برد، سپس وی را نزد
ابوالفضل علی واسطی،
عارف و
محدّث و از شیوخ
شافعی، و دایی دیگرش،
ابوبکر واسطی، فرستاد تا به تحصیل بپردازد.
علاوه بر این، رفاعی از
بندار بن بختیار واسطی،
احمد بن عبداللّه آمدی واسطی،
ابوغالب عبداللّه بن منصور،
ابوالفتح محمد بن عبدالباقی و
محمد بن عبدالسمیع عباسی حدیث شنید.
ا
برخی
معتقدند رفاعی با
عبدالقادر گیلانی ملاقات کرده و از شاگردان او به شمار میرفته، اما خود رفاعی در مجلس سال ۵۷۸ در سلسلۀ
مشایخ خویش از عبدالقادر نام نبرده است.
رفاعی از
ابوالفضل واسطی اجازۀ جامع در
شریعت و
طریقت دریافت کرد و از منصور بطائحی خرقه گرفت؛
که گفته ابوالفضل واسطی شیخ صحبت رفاعی و اولین کسی بود که به رفاعی
خرقه پوشاند منصور بطائحی، دائی رفاعی، شیخ یک انجمن دینی بود.او احمد رفاعی را مکلف کرد که در روستای امعبیده بماند و به ارشاد مریدان بپردازد.
پس از منصور، احمد رفاعی در رهبری آن انجمن را برعهده گرفت و از آن پس، آن انجمن را رفاعیه نامید.
از دیگر اسامی
طریقت رفاعیه، احمدیه و بطائحیه است.
سلسله مشایخ طریقت احمد را به چند واسطه به شبلی و جنید و سریسقطی و مشایخ پیش از اینان میرساند.
برخی
گزارشهای غلوآمیز درباره تعداد خلفای رفاعی در
زمان حیات او نقل کردهاند.
از شاگردان رفاعی میتوان به
ابوالفتح واسطی،
عبدالسلام قلیبی و
عبداللّه بلتاجی اشاره کرد.
رفاعی نه فقط به ارشاد مریدانش بلکه به ارشاد طبقات گوناگون، از جمله
خلیفه عصر خویش،
المستنجد باللّه عباسی، نیز همت گماشت.
رفاعی از
ائمه معصومین علیهمالسلام با احترام خاصی یاد کرده، چنانکه از
حضرت علی علیهالسلام به امام جلیل، از
امام حسین علیهالسلام به
مظلوم شهید و از
امام رضا علیهالسلام به امام رضا امام اعظم و امام رضا
قبلۀ اهل
باطن یاد کرده و با ذکر برخی مصائب امام
زینالعابدین و
امام موسیکاظم علیهالسلام، آنها را صاحب مقام رضامعرفی کرده است.
احمد رفاعی با نظریۀ
وحدت وجود به شدت مخالف بود و شطحیات
عرفا را نوعی
کفر تلقی میکرد.
وی
مبالغه و بزرگنمایی شخصیت مشایخ را تا آنجا که آنها را
معصوم انگاشته و واسطۀ بین
خدا و
بنده قرار دهند، مردود میشمرد.
اهتمام به
شریعت از ویژگیهای محوری
طریقت رفاعیه بوده است.
رفاعی
کتاب و
سنّت را دو
میزان میدانست که همۀ اقوال، افعال و احوال
عارف باید با آن سنجیده شود.ازاینرو رفاعی هرگونه مخالفت با شریعت را کفر میدانست.
رفاعی در ۵۷۸ در امعبیده درگذشت
و چون فرزندی نداشت، برادرزادههایش
جانشین او شدند.
در منابع متأخر
آثاری را از رفاعی دانستهاند که از آن جملهاند:
۱) الاحزاب الرفاعیه؛ ۲) الصراط المستقیم فی تفسیر معانی بسماللّهالرحمنالرحیم؛ ۳) حالة اهل الحقیقة مع
اللّه؛ ۴) المجالس الاحمدیة؛ ۵) الروایة؛ ۶) شرح التنبیه فی فروع الفقه
الشافعی، در شش مجلد؛ ۷) دیوان قصاید؛ ۸) البهجة فی الفقه؛ ۹)
تفسیر سوره قدر؛ ۱۰) السرالمصون؛ ۱۱) النظام الخاص لاهل الاختصاص؛ ۱۲) حِکَم الرفاعی؛ ۱۳) رحیق الکوثر من کلام الغوث؛ ۱۴)
البرهان؛ ۱۵)
الطریق الی اللّه؛ ۱۶) العقاید الرفاعیه.
دربارۀ
زندگی و
سیره رفاعی و طریقت رفاعیه کتابهای متعددی نوشته شده و سامرایی
از چهل و شش اثر درباره او نام برده است.
(۱) ابناثیر، الکامل فی التاریخ.
(۲) ابن خلکان، وفیات الاعیان.
(۳) ابوالفدا الحافظ ابنکثیر، البدایه و النهایه، بیروت ۱۴۰۷ /۱۹۸۷.
(۴) ابن ملقن، طبقات الاولیاء، تحقیق نورالدین شریبه، بیروت ۱۴۰۶ /۱۹۸۶.
(۵) ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
(۶) تاريخ الاسلام ذهبی، ج۲۱، ص۷۸.
(۷) احمد رفاعی، حکم الامام الرفاعی، بهاهتمام محمد حسنی مصطفی، حلب ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
(۸) یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، بغداد، بیتا.
(۹) عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیه الکبری، به اهتمام عبدالفتاح محمدالحلو و محمود محمد طناحی، ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
(۱۰) یوسف بن الیاس سرکیس، معجمالمطبوعات العربیه و المعربه، ج ۱، قم ۱۴۱۰.
(۱۱) نورالدین شطنوفی، بهجه الاسرار و معدن الانوار، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
(۱۲) عبدالوهاب شعرانی، الطبقات الکبری، بیروت ۱۴۰۸ /۱۹۸۸.
(۱۳) غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، نولشکور، ۱۳۸۷/۱۹۲۹.
(۱۴) صلاح الدین صفدی،الوافي بالوفيات.
(۱۵) عبدالرئوف مناوی،
الکواکب الدریه، بیروت ۱۹۹۹.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد بن علی رفاعی»، شماره۵۹۵۳.