ابوجعفر بلوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَلَوی، ابوجعفر احمد بن علی، نویسنده و دانشمند اندلسی قرن و ۰ق/۵ و ۶م است.
خاندان بلوی که از عرب‌های ساکن غرناطه بودند، به «ابن داوود»
شهرت داشتند.
و بسیاری از آن‌ها
نسل اندر نسل عالم
قرائت بودند.
باتوجه به رعایت ترتیب زمانی در کتاب ثَبَت و اشاره بلوی در آن به
حفظ قرآن و تحصیلات مقدماتی عهد کودکی‌اش نزد
پدر در وادی آش
می‌توان گفت مولدش همان‌جا، و احتمالاً در حدود سال ۶۶ق/۴۶۲م بوده است.
بغدادی درگذشت بلوی را درحدود
سال ۳۰ق/۵۲۴م،
و عمرانی در حدود سال ۳۸ق/۵۳۲م آورده است.
بلوی پیش از
مهاجرت به شرق اسلامی، به مسافرت‌هایی علمی در خود
اندلس دست زد و به غرناطه، المریه و احتمالاً شهرهای دیگر رفت.
وی قبل از اشغال غرناطه توسط
مسیحیان (در ۹۶ق/۴۹۱م)، همراه با پدر و برادران خویش اندلس را ترک کرد و به شمال
آفریقا رفت. در پی شکست
مسلمانان از مسیحیان اندلس، اینان از بازگشت ناامید شدند و پس از حدود دو سال
اقامت در تلمسان، به وهران، و سپس تونس رفتند و سرانجام، در قسطنطنیه مقام گزیدند.
گذشته از گزارش‌های خوشامد گویانه معاصران بلوی همچون
ابن غازی درباره
فقاهت او، مشکل بتوان بیرون از حوزه‌های قرائت و علوم ادبی، سندی بر صاحب نظر بودن او یافت.
گویا وی اولین بار در ایام
سفر به شرق پای درس
حدیث نشست.
در اجازاتی نیز که از عالمان گرفته، عنوان‌هایی درخور
طلاب ، و نه عالمان بزرگ، به وی داده شده است.
قراینی برای گرایش‌های صوفیانه ابوجعفر بلوی نیز وجود دارد.
۱.
ثبت ، که مهم‌ترین کتاب بلوی و مشتمل بر شرح حال استادان اوست. با دقت در گزارش‌هایی که بلوی در این کتاب از سفرهای خویش داده است، دانسته می‌شود که وی نوشتن ثبت را در ضمن سفر آغاز کرده است.
بلوی در اوایل کتاب
گزارش برخورد خود را با ابن غازی در تونس در ۹۸ق/۴۹۳م یاد می‌کند و آن‌گاه دیباچه کتاب آغاز می‌شود. از آن پس عمده حوادث
نقل شده در کتاب، دارای ترتیب زمانی است، ولی مطالب درج شده میان عنوان کتاب و دیباچه از چنین ترتیبی برخوردار نیست و نباید جزو اصل کتاب محسوب شود. گویا در ۹۵ق/۴۹۰م، بلوی نگارش ثبت را به پایان رسانده، یا رها کرده است.
به نظر می‌آید
انگیزه بلوی در نگارش کتاب، احساس ضرورت در جاویدان کردن نام استادان اندلسی خویش است که بسیاری از آن‌ها در ایام
جنگ در سرزمین‌های دیگر پراکنده شده بودند.
اینک
اهمیت این کتاب بیش از هرچیز به‌سبب گزارش‌هایی است که از مسائل آموزشی دوران زندگی بلوی در آن آمده است.
۲.
شرحی بر القصیده الخزرجیه عبدالله بن محمد بن عثمان خزرجی ، در
علم عروض ، که نسخه‌ای از آن در برلین آلوارت، شم و نسخه‌ای ناقص در اسکوریال موجود است.
بلوی این کتاب را در ۰۸ق/۵۰۲م در غَلَطه در حوالی قسطنطنیه به پایان رسانیده است.
۳.
فرائد الفوائد فی فنون غیر واحد .
افزون بر این‌ها
سراج اندلسی مطلبی از بلوی را از کتاب
الغامض او نقل می‌کند
که در کتاب ثبت موجود نیست. مقری نیز از کتابی به خط بلوی خاطره‌ای نقل کرده است
که آن مطلب هم در ثبت دیده نمی‌شود.
(۱) ابن خطیب، محمد، الاحاطه، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۹۵۵م.
(۲) ابن غازی، محمد، فهرس، به کوشش محمد زاهی، دارالبیضاء، ۹۷۹م.
(۳) بغدادی، هدیه.
(۴) بلوی، احمد، ثبت، به کوشش عبدالله عمرانی، بیروت، ۹۸۳م.
(۵) حاجی خلیفه، کشف.
(۶) سراج اندلسی، محمد، الحلل السندسیه، به کوشش محمدحبیب هیله، بیروت، ۹۸۴م.
(۷) عمرانی، عبدالله، مقدمه و حواشی بر ثبت بلوی.
(۸) مقری، احمد، نفح الطیب، به‌کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتاب العربی.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بلوی، ابوجعفر»، ج۱۲، ص۵۰۶۸.
