احمد بن سهل بلخی (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
احمد بن سهل بلخی (
۲۳۵-
۳۲۲ق)
فقیه،
محدث، و
فیلسوف برجسته در
قرن سوم و چهارم هجری قمری بود که در سال ۲۳۵ هجری در شامستیان
بلخ متولد شد. وی در تمامی دانش‌های عصر خود تبحر داشت و به‌ویژه در
فلسفه و
ادبیات به شهرت رسید و سرانجام در سال ۳۲۲ هجری قمری در بلخ درگذشت.
ابوزید احمد بن سهل بلخی، در سال ۲۳۵ هجری در شامستیان بلخ متولد شد.
او به امر تحصیل و فراگیری علوم زمانه اش پرداخت و در همه دانش‌های نو و کهن عصرش تبحر و مهارت یافت؛ به گونه‌ای که همانند برای او نبود.
او در نوشتارش بیشتر از فلسفه بهره گرفت؛ اما به اهل ادب گرایش بیشتری داشت.
صفدی به نقل از
ابوحیان توحیدی می‌گوید: من در میان همه متقدمان و متاخران، سه تن بیشتر نیافتم که اگر هرآنچه راجع به آنها بنویسند و بگویند، هنوز حق آنها ادا نگردیده است؛ یکی از آنان
ابوعثمان عمرو بن بحر جاحظ و دیگری
ابوحنیفه احمد بن داوود دینوری و سومین آنها ابوزید احمد بن سهل بلخی است.
بلخی ابتدا معلم کودکان بود؛ ولی در جوانی به همراه قافله حاجیان به
عراق سفر کرد تا درباره
مذهب امامیه که خود از پیروان آن بود تحقیق کند. هشت سال در آنجا سکونت گزید و با بزرگان و دانشمندان آن خطه دیدار کرد و پس از عمری آموزشی پژوهش و پویش که در عراق داشت و از محضر کسانی چون
یعقوب بن اسحاق کندی بهره گرفت، راهی بلخ شد و چون در آن زمان از دانش‌های گوناگونی برخوردار شده بود، در دولت
احمد بن سهل بن‌هاشم مروزی به شغل
کتابت پرداخت. درباره مذهبش میان تاریخ نگاران اختلاف است؛ برخی او را امامی مذهب
و برخی از رجالیان
اهل سنّت نیز او را
زیدی یا
ملحد قلمداد کرده‌اند
که نشان دهنده
تشیع اوست.
کسانی چون
ابوالحسن محمد بن یوسف عامری از شاگردان بلخی بوده‌اند.
آثار بلخی عبارت‌اند از:
- شرایع الادیان، اقسام العلوم، اختیارات السیر، کمال الدین،السیاسه الکبیر،
- السیاسه الصغیر، فضل الصناعة الکتابه، مصالح الابدان والانفس، اسماءاللّه تعالی عزّ وجلّ وصفاته،
- صناعه الشعر، فضیلة علم الاخبار، الاسماء والکنی والالقاب، الاسامی الاشیاء، النحو والتصریف،
- الصورة والمصور، رسالة فی حدودالفلسفه، ما یصحّ من احکام النجوم، الرد علی عبده الاصنام،
- فضیلة علوم الریاضیات، فی اقتناء علوم الفلسفه، القرابین والذبائح، عصمه الانبیاء، نظم القرآن،
- قوارع القرآن، العتاک والنسّاک، جمع فیه ما علّق فی غریب القرّاء، فی انّ سورة الحمد تنوب عن جمیع القرآن،
- اجوبة ابی القاسم الکعبی، النوادر فی فنون شتی، اجوبة اهل فارس،
- تفسیر صور کتاب السماء والعالم لابی جعفر خازن، اجوبة ابوعلی بن ابی بکربن مظفر،
- اجوبة ابواسحاق، المصادر، اجوبة مسائل ابی القسل سکری، الشطرنج، فضائل مکه علی سائرالبقاع،
- وصیته، رسالة فی مدح الوراقة، رساله السالفه الی العاتب علیه، البحث عن التاویلات،
- جواب رسالة ابوعلی بن منیر الزیادی، منیة (منبه) الکتاب،
- صفات الامم، القرود، فضل الملک، المختصر فی اللغه، صولجان الکتبه، فضائل بلخ،
- نثارات من کلامه، ادب السلطان والرعّیه، تفسیرالفاتحه والحروف المقطعه، رسوم الکتب،
- رسالة الی ابوبکربن مستنیر، رسالة الی ابوبکربن مظّفر، اخلاق الامم، صورالاقالیم و ما غاب من غریب القرآن.
بلخی سرانجام پس از حدود هشتاد سال تدریس، تالیف و
کتابت، به سال ۳۲۲ هجری در بلخ از دنیا رفت.
(دیگر منابع:
)
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد بلخی»، ج۲، ص۸۳.
