احمد بن خالد قرطبی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبن جَبّاب، ابو عمر
احمد بن خالد بن یزید قرطبی (۲۴۶-۳۲۲ق/ ۸۶۰ -۹۳۴م)،
محدث و
فقیه مالکی می باشد.
وی را به جیانی
(که به اشتباه جبایی نوشته است) و ابوعمرو
نیز یاد کرده‌اند که مورد اخیر نادرست به نظر می‌رسد.
جبّاب که به زبان اهل
اندلس به معنی جبّه فروش است،
شغل او
و شغل پدرش
بوده است.
اصل وی از جیّان (از شهرهای اندلس) ولی ساکن
قرطبه بوده است
در اندلس از اساتید بزرگی چون
قاسم بن محمد (اولین کسی که
مذهب شافعی را به اندلس برد)،
محمد بن وضاح ،
محمد بن عبدالسلام خشنی ، ب
قی بن مخلد و دیگران
حدیث شنید، سپس به
مکه رفت و از
علی ابن عبدالعزیز بغوی ،
محمد بن علی صائغ و
ابوبکر احمد بن عمرو مکی حدیث آموخت، آنگاه به صنعا رفته از
اسحاق بن ابراهیم دبری و
عبیدالله بن محمد کشوری و دیگران حدیث شنید
.
ابن جباب به کرت (اقطریطش) و افریقیه سفر نمود
و به دلیل روایتش از
ابوزکریا یحیی بن ایوب علاف که وی را
فقیه اهل مصر خوانده، می‌توان نتیجه گرفت که سفری نیز به مصر داشته است.
وی بعداً به اندلس بازگشت
و روزگاری دراز در آن‌جا به روایت حدیث پرداخت و فرزندش
محمد،
ابومحمد عبدالله بن محمد ابن علی باجی ،
محمد بن محمد بن ابی دلیم .
محمد بن حزم معروف به
ابن مدینی و دیگران از او روایت کرده‌اند.
ابن فرضی وی را امام دوران در
فقه و حدیث و عبادت معرفی کرده است.
ذهبی از قول
ابوعلی غسانی ، از
ابن عبدالبر نقل کرده که در اندلس کسی فقیه‌تر از
قاسم بن محمد و ابن جباب نبوده است. همو از
قاضی عیاض نقل می‌کند
که او در
مذهب مالک ، امام دوران و در حدیث بلامنازع است. همچنین ذهبی می‌گوید
که اندلس حافظی چون ابن جباب و ابن عبدالبر نداشته است. ابن فرحون
نیز در مقایسه میان
قاسم بن اصبغ و ابن جباب از قول
ابن ابی الفوارس می‌نویسد که یک روز ابن جباب از تمام عمر قاسم ارزشمند‌تر است. بالاخره ذهبی
وی را بی‌نظیر و
صفدی او را حافظ کبیر خوانده است. با این وصف نه تن‌ها اطلاعات حاضر در مورد وی ناچیز است بلکه به دلیل عدم وجود یا شناسایی اثری از او اظهارنظر در مورد مقام علمی و نقش اجتماعی ابن جباب میسر نیست.
حمیدی گفته است که او در مسند حدیث
مالک بن انس و غیر از او (کتاب) نوشته است و ذهبی
کتاب الایمان، کتاب الصلاه، کتاب قصص الانبیاء و ابن فرحون
کتاب فضائل الوضوء و الصلاه و حمدالله و خوفه را به وی نسبت داده‌اند. مقری
گفته است که وی کتابی در مورد (حلیت قبول) هدایای سلطان نوشته و پالنسیا
«صحیفه «ای در خصوص نقد رأی و عقیده
محمد بن عبدالله بن مسره قرطبی (د ۳۱۸ ق) - اولین متفکر اندلسی که به آراء
معتزله گرایش داشته - به او نسبت داده است. اما منبع سخن این دو نفر معلوم نیست.
(۱) ابن حجر،
احمد، لسان المیزان، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق. (۱) ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب، به کوشش
محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م. (۱) ابن فرضی، عبدالله، تاریخ العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م. (۱) ابن ماکولا، علی، الاکمال، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م. (۱) پالنسیا، آنخل گونزالس، تاریخ الفکر الاندلسی، ترجمه حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۵۵م. (۱)
حمیدی،
محمد، جذوة المقتبس، به کوشش
محمد بن تاویت طنجی، قاهره، ۱۹۵۲م. (۱) ذهبی،
محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق. (۱) ذهبی،
محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب الارنووط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. (۱) ذهبی،
محمد، العبر، به کوشش ابوهاجر
محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۱) سمعانی، عبدالکریم، الانساب، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق. (۱) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش س ددرینگ، بیروت، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م. (۱) مقری،
احمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌جباب »،ج۳ ص۱۰۲۰.
