احمد بن اسماعیل بجلی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
احمد بن اسماعیل بجلی (
قرن ۴ق) از فضلا و دانشمندان
شیعه در قرن چهارم هجری قمری بود که در
قم زندگی می‌کرد. بجلی در زمینه تاریخ‌نگاری و ادب شهرت داشت و آثار متعددی از خود به جا گذاشته است. او در نیمه نخست سده چهارم هجری قمری می‌زیست و تاریخ دقیق وفات او مشخص نیست، اما احتمالا در حدود سال
۳۶۰ هجری قمری درگذشته است.
ابوعلی
احمد بن اسماعیل بن عبداللّه بجلی قمی ملقب به سمکه،
شیخ طوسی نسب او را
احمد بن اسماعیل بن سمکه
بن عبداللّه آورده.
در
تاریخ قم نیز جد او سمکه دانسته شده است؛
اما
ابوالعباس نجاشی، لقب وی را سمکه دانسته؛ نه آنکه سمکه جدش باشد.
الندیم نیز او را
محمد بن علی
بن سعید، ملقب به سمکه خوانده و اخبار العباسیین را از آثار او شمرده است.
در برخی منابع متاخر، اهوازی هم خوانده شده؛
ولی نه برای لقب اهوازی و نه لقب سمکه او وجهی ذکر نشده است.
احمد از خاندانی عرب تبار و گویا از قبیله بجیله بود که در قم می‌زیستند. پدرش
اسماعیل از شاگردان خاص و دست پروردگان
احمد برقی (م.
۲۸۰ق) بود.
احمد نیز از فضلا، ادیبان و دانشمندان شیعه روزگار خود بود؛ به گونه‌ای که ادیب مشهور،
ابوالفضل ابن عمید (م.
۳۶۰ق)، وزیر
رکن الدوله بویهی نزد او شاگردی کرده است.
از تحصیلات سمکه گزارشی در دست نیست. طبیعتا باید نزد پدرش و علمای قم دانش‌اندوخته باشد.
احمد بن محمد بن خلد را از استادان و
جعفر بن محمد بن قولویه (م.
۳۶۸ق) را راوی او شمرده‌اند.
رجال شناسان شیعه، هیچ سخنی در
جرح و تعدیل وی نگفته‌اند؛ ازاین رو برخی همین نکته را دال بر مقبول بودن روایات او و ممدوح بودن خود وی دانسته‌اند.
سمکه کتاب‌ها و رساله‌های پرشماری داشته که نشان دهنده توانایی او در
تاریخ نگاری است. شیخ
طوسی و
نجاشی آثار او را ستوده و بی مانند توصیف کرده‌اند؛ کتاب العباسی در تاریخ خلفا و دولت خلفا و دولت
بنی عباس که کتابی بزرگ در حدود ده هزار ورقه بوده و نجاشی بخش مربوط به امین را دیده و نیکو وصف کرده است، گویا با اخبارالعباسیین که الندیم آورده، یکی است. نجاشی الامثال را نیز نیکو می‌شمارد. آثاری چون رسالة الی ابوالفضل ابن العمید، حدود دویست ورقه و رساله‌های گوناگون دیگر در موضوعات فراوان را جعفربن
محمد روایت کرده است.
العسل کتاب دیگری است که از آثار او شمرده‌اند.
گویا
سید بن طاووس کتاب العباسی را در اختیار داشته است.
از مجموع آثار
احمد بجلی، تنها یک گزارش در دست است که می‌گوید:
ابومسلم محمد بن بحر اصفهانی معتزلی (
۲۵۴-
۳۲۲ق) والی
مقتدر عباسی (خلافت
۲۹۵-
۳۲۰ق) در
اصفهان و قم تا زمان تسلط
آل بویه (
۳۲۱ق) در روزهای
جمعه به دیدار بزرگان قم که از سادات بوده‌اند، می‌رفت. او در یکی از این دیدارها که سمکه والی را همراهی کرده، گزارش می‌کند.
تاریخ درگذشت ابوعلی مشخص نیست؛ ولی روشن است که در نیمه نخست سده چهارم می‌زیسته است. به همین سبب برخی درگذشت او را حدود
۳۳۰،
۳۵۰ و زنده در ۳۶۰ هجری آورده‌اند.
(دیگر منابع:
)
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «
احمد بجلی»، ج۲، ص۷۹.
